Lawenda – zastosowanie i uprawa

Dziś chciałam się podzielić czymś, co rośnie w ogrodzie mojej Mamy — niesamowitą, przepiękną i bardzo dużą lawendą! Lawenda jest przepiękna. To chyba jeden z moich ulubionych kwiatów. Nie tylko wspaniale pachnie, ale ma też wiele różnorodnych zastosowań. Poznaj bliżej to niezwykłe zioło. Naprawdę warto.

Tradycja stosowania lawendy

Lawenda należy do rodziny Lamiaceae (wargowate) i pochodzi z prawdopodobnie z Indii, Persji lub Wysp Kanaryjskich. Została przeniesiona do regionu Morza Śródziemnego — obecnie jest chętnie uprawiana w różnych rejonach świata, głównie ze względu na zastosowanie perfumeryjne. Najwcześniejsze udokumentowane użycie lawendy sięga starożytnego Egiptu, gdzie olej lawendowy odgrywał rolę w procesie mumifikacji.

Lawendowymi koneserami byli Rzymianie, którzy lubowali się w kąpielach z dodatkiem tego aromatycznego zioła. To właśnie Rzymianom lawenda zawdzięcza swoją nazwę. „Lawenda” wywodzi się z łacińskiego czasownika lavo — lavare, co oznacza myć. Pachnącą lawendę chętnie dodawali do potraw w charakterze przyprawy. 

Co więcej, rzymscy żołnierze i notable (zapewne bardziej notable), zabierali ze sobą lawendę do podbitych prowincji. Wielka Brytania zawdzięcza Rzymianom sprowadzenie tej pięknej i pożytecznej rośliny. Kiedy Starożytny Rzym zniknął z areny dziejów, lawenda pozostała. Mnisi zaczęli uprawiać ją w swoich przyklasztornych ogrodach. Do Polski lawenda przybyła razem z chrześcijaństwem. Jako ciekawostkę dodam, że katoliccy mnisi rozpowszechnili także inne rośliny np. malwę, tymianek, hyzop czy rozmaryn. W wiekach średnich lawendy używano jako jednego ze środków konserwujących mięso.

Większą popularność lawenda uzyskała za czasów panowania Tudorów, kiedy zauważono, że jej zapach pomaga usunąć zmęczenie. Z czasem lawenda stała się tak popularna, że zaczęto masowo uprawiać ją w ziołowych ogrodach i farmach. Po Londynie krążyli nawet sprzedawcy lawendy, którzy zachęcali klientów do kupna głośnym okrzykiem „Lawenda! Kto kupi moją lawendę?”.

Lawendy używano głównie ze względu na jej właściwości odstraszające drobne, acz uciążliwe insekty. Co więcej, pomagała nadać domostwu piękny zapach (przydawało się to zwłaszcza w dość zatęchłych miastach). Uważano, że chroni przed chorobami zakaźnymi.

Słynne francuskie pola lawendy mają swój początek w XVII wieku, kiedy to rozkwitał przemysł perfumeryjny. Od tego czasu Prowansja zachwyca swoimi uprawami.

Lawenda — uprawa i pielęgnacja

Lawenda pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, ale doskonale zaaklimatyzowała się w wielu regionach świata, w tym w Polsce. W handlu dostępnych jest jej kilkadziesiąt odmian. Największym problemem jest to, że sprzedawcy często nie do końca są świadomi tego, co sprzedają. Pozostaje nam rozróżnienie na lawendy niskie o kompaktowym pokroju oraz na lawendy pół zdrewniałe, wysokie.

Lawendę można uprawiać z nasion, jednak nie jest to łatwa droga. Dużo łatwiej i efektywniej jest kupić lawendowy krzaczek i ewentualnie przygotować z niego sadzonki. Poza tym dobrze pamiętać, że rośliny otrzymane z nasion mogą lekko się różnić od rośliny macierzystej.

Uprawa lawendy nie jest szczególnie trudna, ale wymaga spełnienia kilku kluczowych warunków:

1. Najlepszym terminem na sadzenie lawendy jest wiosna lub jesień.
2. Lawenda preferuje miejsca słoneczne i ciepłe. 
3. Wymaga dobrej cyrkulacji powietrza.
4. Najlepiej rośnie w glebie przepuszczalnej, lekko zasadowej, bogatej w wapń. Na ciężkich, gliniastych glebach warto wykonać drenaż.
5. Preferuje umiarkowane podlewanie – nadmiar wody może prowadzić do chorób grzybowych.
6. Warto ją regularnie przycinać dla utrzymania ładnego pokroju. Po przekwitnięciu należy ściąć kwiaty. Krzaczek będzie miał wtedy ładną i zwartą strukturę. Uwaga! Nie tniemy zdrewniałej części gałązek, bo gałązka nie odrośnie.

Jest to roślina dość delikatna i w zimie może przemarzać. Trzeba ją koniecznie okryć suchymi liśćmi lub słomą. Warto zapytać sprzedawcę o odmiany w miarę dobrze tolerujące mrozy.

Uprawa lawendy w doniczkach

Lawenda dobrze nadaje się do rośnięcia w donicach. Najlepsze do tego celu będą donice terakotowe z porządnym drenażem. Na dno można wysypać trochę kompostu.  Na okres zimowy lawendę trzeba przenieść do chłodnego miejsca np. do piwnicy lub próbować zabezpieczyć ją przed mrozami na  balkonie. Przez okres kwitnienia nawozimy roślinę płynnym nawozem, zgodnie z zaleceniami producenta.

Zastosowanie lawendy

Lawenda, znana z delikatnego, kojącego zapachu, jest jednym z najbardziej wszechstronnych ziół. Posiada szereg cennych właściwości, które sprawiają, że jest wykorzystywana nie tylko jako roślina ozdobna, ale również w celach leczniczych i kosmetycznych.

Lecznicze zastosowanie lawendy

Odmianą lawendy, którą stosuje się w ziołolecznictwie, jest lawenda lekarska (wąskolistna), Lavandula angustifolia, oczywiście inne odmiany też mają podobne właściwości. Lawenda jest ceniona nie tylko za działanie uspokajające i przeciwbólowe, ale także za swoje zdolności antybakteryjne i przeciwzapalne, wspomaganie trawienia i leczenie drobnych ran.

Lawenda na sen

Chyba najbardziej popularne skojarzenie z lawendą, to właściwości ułatwiające zasypianie. Suszone kwiaty lawendy wykorzystywane między innymi w nasennych herbatkach ziołowych (połączenie lawendy z innymi ziołami, takimi jak melisa czy rumianek, tworzy mieszankę, która delikatnie uspokaja układ nerwowy i przygotowuje organizm do nocnego wypoczynku) czy jako wypełnienie poduszek. 

Badania naukowe potwierdzają skuteczność lawendy w łagodzeniu objawów lęku i bezsenności. Fioletowe kwiaty zawierają naturalne związki, takie jak linalol i octan linalilu, które wykazują właściwości sedatywne i relaksujące.

Aromaterapia z użyciem olejku lawendowego poprawia jakość snu, ułatwia zasypianie oraz może prowadzić do wydłużenia fazy snu głębokiego. Dobrze sprawdza się dyfuzja w sypialni (na ok. 30 minut przed snem, nie całą noc). Olejek lawendowy jest też popularnym składnikiem w sprayach do pościeli. 

Nie można zapomnieć o kąpielach z dodatkiem lawendy, które są doskonałym sposobem na relaks po ciężkim dniu. Dodanie kilku garści suszonych kwiatów lawendy do soli do kąpieli lub nawet bezpośrednio do ciepłej wody, sprawia, że łazienka zamienia się w domowe SPA. Taka kąpiel jest aromatycznym i relaksującym doświadczeniem, pomaga rozluźnić mięśnie, złagodzić napięcie i przygotować ciało do nocnego odpoczynku.

Zobacz mój przepis na Eliksir Nocy Letniej ułatwiający zasypianie >>

Poznaj więcej naturalnych sposobów na lepszy sen >>

Działanie bakteriobójcze lawendy

Chyba najbardziej znaną formą zastosowania lawendy jest olejek lawendowy, który zawiera wysokie stężenie związków aktywnych, takich jak linalol, octan linalilu i terpineol, które wykazują silne działanie przeciwbakteryjne. Te właściwości sprawiają, że lawenda jest cennym składnikiem w naturalnych środkach dezynfekujących oraz maści i kremów wspomagających gojenie ran i łagodzących infekcje skórne. Działanie antybakteryjne lawendy nie ogranicza się zresztą tylko do olejku. Nawet suszone kwiaty lawendy zachowują w pewnym stopniu te właściwości. W badaniach wykazano też potencjał lawendy w zwalczaniu infekcji grzybiczych opornych na konwencjonalne leki przeciwgrzybicze.

Dowiedz się więcej o zastosowaniach olejku lawendowego >>

Lawenda przy przeziębieniach

Inhalacje z olejku lawendowego działają podobnie do eukaliptusa – oczyszczają górne drogi oddechowe i działają korzystnie nawet w przypadku chorób płuc. Wdychanie olejku lawendowego może być korzystne w zwalczaniu stanów zapalnych układu oddechowego.

Zobacz, jak wykorzystać olejki eteryczne do walki z infekcjami >>

Wpływ lawendy na układ pokarmowy

Aleksander Ożarowski w swojej książce “Ziołolecznictwo”, podaje szereg zastosowań leczniczych lawendy, w tym regulację perystaltyki jelit i dróg żółciowych, czy przeciwdziałanie wzdęciom i bólom brzucha. Lawenda wspomaga wydzielanie soku żołądkowego oraz hamuje nadmierny rozwój flory bakteryjnej. Co więcej, napar z kwiatów pomaga zwiększyć łaknienie — przydatne, gdy mamy w domu niejadka.

Należy wziąć pod uwagę, że działanie olejku lawendowego jest dużo mocniejsze — trzeba uważać, żeby nie przedawkować! Zbyt duża dawka olejku lawendowego może podrażnić skórę, drogi oddechowe czy żołądek. To dość logiczne i wszędzie zalecany jest umiar.

Zastosowanie lawendy w pielęgnacji

Lawenda szczególnie polecana jest do pielęgnacji skóry problematycznej. Ponieważ wykazuje właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne sprawdza się jako wsparcie w walce z trądzikiem – badania potwierdzają, że olejek lawendowy może hamować rozwój bakterii odpowiedzialnych za jego powstawanie.

Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, lawenda doskonale sprawdza się w łagodzeniu podrażnień skóry, ukąszeń owadów czy oparzeń słonecznych. Przegląd 20 badań wykazał, że olejek lawendowy przyspiesza proces gojenia ran, promował wzrost kolagenu i wspomagał proces przebudowy tkanek skóry (Samuelson et al.). Dodatkowo, zawarte w lawendzie antyoksydanty pomagają chronić skórę przed wolnymi rodnikami, przyczyniając się do spowolnienia procesów starzenia. Dodawana do szamponów i odżywek do włosów, może pomóc w łagodzeniu problemów skóry głowy, takich jak łupież czy swędzenie.

Czy lawenda odstrasza owady?

Lawenda jest naturalnym środkiem odstraszającym owady dzięki swojemu intensywnemu aromatowi, który jest nieprzyjemny dla wielu insektów. Tradycyjnie, suszona lawenda była umieszczana w małych woreczkach i wkładana do szaf, aby nadać ubraniom przyjemny zapach oraz odstraszać mole. Związki chemiczne zawarte w lawendzie, takie jak linalol i octan linalilu, działają jako naturalne repelenty, dlatego lawenda jest skuteczna także w odstraszaniu much, komarów i pcheł. 

W ogrodach, lawenda może być sadzona w pobliżu miejsc, gdzie chcemy ograniczyć obecność owadów. W domu można umieszczać bukiety świeżej lub suszonej lawendy w oknach czy na werandach, aby zapobiec wlatywaniu insektów do środka. Warto dodać, że lawenda jest bezpiecznym i ekologicznym rozwiązaniem, które nie niesie ze sobą ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt domowych, w przeciwieństwie do wielu chemicznych środków owadobójczych.

Kulinarne zastosowanie lawendy

Do zastosowań kulinarnych nadaje się tylko ekologiczna lawenda! Lawenda z upraw może być nawożona i pryskana przeciw chorobom grzybiczym — trzeba koniecznie pytać o to sprzedawcę!

Lawenda jest bardzo wdzięczną rośliną w kuchni — jadalne są zarówno liście, pączki jak i kwiaty. 

Liście najlepiej jest zbierać, zanim roślina zacznie kwitnienie. Zazwyczaj nie je się ich na surowo, ale używa do aromatyzowania wywarów czy galaretek. Listeczki można stosować zarówno w postaci świeżej, jak i suszonej. Odmiana, którą mamy w ogrodzie ma srebrne liście o intensywnym, nieomal eukaliptusowym zapachu — trzeba uważać, aby nie przesadzić!

Kwiaty najlepiej zbierać tuż przed rozkwitnięciem — można ich użyć, dopóki są jeszcze świeże i pachnące, lub ususzyć. Powinny być suszone w niezbyt gorącym, przewiewnym miejscu. Suszenie powinno odbywać się w cieniu, w temperaturze nie większej niż 35 stopni. Kwiaty mogą być stosowane do gotowania i pieczenia, można nimi aromatyzować cukier oraz oliwę.

Kwiaty lawendy nadają się nie tylko do słodkich kompozycji jako składnik np.:

• galaretki, 
• ciasteczek,
• dżemów. 

Lawendy używa się także do dań wytrawnych – jako dodatek do pieczeni czy sosów.

Zastosowanie lawendy – podsumowanie

Lawenda to roślina o niezwykłych właściwościach i szerokim zastosowaniu. Jej uprawa może przynieść wiele satysfakcji, a także korzyści zapachowych, zdrowotnych i estetycznych. 

Wszechstronność lawendy sprawia, że znajduje ona zastosowanie w wielu dziedzinach:

• medycynie naturalnej,
• aromaterapii,
• kosmetyce,
• gotowaniu.

To nie tylko popularny składnik zapachowy w środkach czystości, produktach pielęgnacyjnych i perfumach. Lawenda pomaga redukować stres, niepokój i bezsenność. Może być stosowana do leczenia drobnych ran, ukąszeń owadów i podrażnień skóry. Wykazuje również działanie przeciwbólowe, szczególnie w przypadku bólów menstruacyjnych oraz migren, i pomaga w leczeniu trądziku. Jednym słowem, jest to zdecydowany must have każdej naturalnej apteczki.

Bibliografia

1. Kasper, S., Gastpar, M., Müller, W. E., Volz, H. P., Möller, H. J., Dienel, A., Schläfke, S. (2010). Silexan, an orally administered Lavandula oil preparation, is effective in the treatment of 'subsyndromal’ anxiety disorder: a randomized, double-blind, placebo controlled trial. International Clinical Psychopharmacology, 25(5), 277–287.
2. Lillehei, A. S., Halcon, L. L. (2014). A systematic review of the effect of inhaled essential oils on sleep. Journal of Alternative and Complementary Medicine (New York, N.Y.), 20(6), 441-451.
3. Lillehei, A. S., Halcón, L. L., Savik, K., Reis, R. (2015). Effect of Inhaled Lavender and Sleep Hygiene on Self-Reported Sleep Issues: A Randomized Controlled Trial. Journal of Alternative and Complementary Medicine (New York, N.Y.), 21(7), 430–438. 
4. Roller, S., Ernest, N., Buckle, J. (2009). The antimicrobial activity of high-necrodane and other lavender oils on methicillin-sensitive and -resistant Staphylococcus aureus (MSSA and MRSA). Journal of Alternative and Complementary Medicine (New York, N.Y.), 15(3), 275–279.
5. Samuelson, R., Lobl, M., Higgins, S., Clarey, D., & Wysong, A. (2020). The Effects of Lavender Essential Oil on Wound Healing: A Review of the Current Evidence. Journal of Alternative and Complementary Medicine (New York, N.Y.), 26(8), 680–690.
6. Woelk, H., Schläfke, S. (2010). A multi-center, double-blind, randomised study of the Lavender oil preparation Silexan in comparison to Lorazepam for generalized anxiety disorder. Phytomedicine: International Journal of Phytotherapy and Phytopharmacology, 17(2), 94–99.