Spis treści
Kleszcze mogą stanowić poważne zagrożenie dla naszego zdrowia – to prawda, ale nie musimy sięgać od razu po środki chemiczne, aby się przed nimi chronić. Jak skutecznie zabezpieczyć się przed kleszczami? Istnieje wiele naturalnych sposobów, które mogą pomóc nam uniknąć ukąszeń i zachować spokój podczas aktywności na świeżym powietrzu: repelenty na bazie olejków eterycznych, odpowiednia aranżacja otoczenia, właściwy ubiór…
Które olejki eteryczne dają najskuteczniejszą ochronę przed kleszczami dla ludzi i jak je stosować? Jakie ubranie warto nosić, aby zmniejszyć ryzyko ukąszenia? I co z koszeniem trawy w ogrodzie? Odpowiadamy na te pytania, przedstawiając naturalne metody ochrony przed atakiem kleszczy.
Dlaczego należy chronić się przed kleszczami?
Najważniejsze powody to borelioza i odkleszczowe zapalenie mózgu. Są to choroby przenoszone przez kleszcze, które mogą mieć poważne konsekwencje dla naszego zdrowia. Zrozumiałe jest więc, że zabezpieczenie przed ukąszeniem staje się ważną kwestią powracającą do nas regularnie przed każdym sezonem letnim. O ochronie przed kleszczami warto pomyśleć także w kontekście alergii i nietypowych reakcji skórnych pojawiających się niekiedy po ukąszeniach przez kleszcze.
Zdrowotne skutki ukąszenia przez kleszcza
Ochrona przed kleszczami dla ludzi ma istotne znaczenie, bo zdrowotne konsekwencje ukąszenia przez kleszcza mogą być poważne. Najczęściej obejmują miejscowy odczyn zapalny, zaczerwienienie, świąd i bolesność – to w przypadku, kiedy kleszcz nie był nosicielem żadnej z chorób. Objawy te ustępują po kilkunastu godzinach lub kilku dniach i jest to zdecydowanie optymistyczna wersja zdarzeń. W przypadku przeniesienia choroby z kleszcza na żywiciela lista symptomów się wydłuża i stają się one poważniejsze…
- Borelioza – może objawiać się wysypką w postaci rumienia (występuje w około 30% przypadków), gorączką, bólami stawów i mięśni, zmęczeniem oraz objawami neurologicznymi, takimi jak bóle czy zawroty głowy. Jeśli borelioza nie zostanie zdiagnozowana i nie będzie leczona odpowiednio wcześnie, może prowadzić do poważnych powikłań (zapalenie stawów, problemy neurologiczne czy nawet uszkodzenie serca). Szybko wdrożona antybiotykoterapia często jest bardzo skuteczna. Leczenie w późniejszych stadiach jest znacznie trudniejsze (podobnie jak samo rozpoznanie choroby).
- Kleszczowe zapalenie mózgu – wirusowa choroba objawiająca się gorączką, silnymi bólami głowy, nudnościami, wymiotami i ogólnym złym samopoczuciem. W cięższych przypadkach może wystąpić zapalenie mózgu lub opon mózgowych, co prowadzi do objawów neurologicznych, takich jak drgawki, zaburzenia świadomości, a nawet śpiączka. Rokowania zależą od stopnia nasilenia choroby. W przypadku łagodnych objawów rokowanie jest zazwyczaj korzystne, a pacjenci zdrowieją w ciągu kilku tygodni. W przypadku powikłań neurologicznych rokowania mogą być poważniejsze, a choroba może prowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu lub nawet do śmierci. Na szczęście w przypadku tego schorzenia istnieje skuteczny środek zapobiegawczy – szczepienie.
- Inne choroby – pozostałe choroby przenoszone przez kleszcze to między innymi babeszjoza, erlichioza, anaplazmoza. To poważne schorzenia, ale na szczęście w Polsce pojawiają się sporadycznie lub wcale. Mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym lub starszych pacjentów.
Dlatego właśnie kontaktu z kleszczem i ukąszenia przez niego nigdy nie wolno lekceważyć, a w przypadku podejrzenia infekcji lub wystąpienia niepokojących objawów po ukąszeniu trzeba jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Oczywiście – jak zawsze – łatwiej zapobiegać niż leczyć. I tak jest również w tym przypadku. Aby więc nie dać się „upolować” przez kleszcza, możemy wykorzystać całą gamę różnych repelentów oraz naturalnych sposobów na kleszcze.
Jak naturalnie chronić się przed kleszczami?
Najczęściej wykorzystywanym, ekologicznym sposobem są repelenty na bazie olejków eterycznych – naturalnych środków na kleszcze (pajęczaki te wyjątkowo bowiem nie lubią mocnych aromatów). Dodając do tego prawidłowe ubranie, mamy niemal pełne zabezpieczenie. A to nie koniec możliwości. Pamiętajmy też o stosowaniu różnego rodzaju siatek i moskitier, a także o naturalnych wrogach kleszczy i roślinach odstraszających kleszcze, które możemy posadzić w swoim najbliższym otoczeniu – na tarasie i w przydomowym ogrodzie.
Stosowanie repelentów – popularna ochrona przed kleszczami
To jeden ze sposobów na kleszcze, po który sięgamy najczęściej. Repelenty są substancjami chemicznymi lub naturalnymi, które odstraszają owady i pajęczaki (w tym kleszcze), zapobiegając ukąszeniom. Ich skuteczność i czas ochrony zależą od rodzaju użytej substancji odstraszającej. Za najskuteczniejsze uchodzą repelenty chemiczne z zawartością DEET, ikarydyny, IR3535 czy permetryny. Ich stosowanie (szczególnie DEET) ma jednak dużo obostrzeń, na przykład w przypadku młodszych dzieci czy kobiet w ciąży. Świetną alternatywą jest wybór naturalnych środków na kleszcze, czyli repelentów opartych na olejkach eterycznych, które – choć zabezpieczają przez krótszy czas – nie powodują aż tylu potencjalnych skutków ubocznych.
Stosowanie olejków eterycznych jako naturalnych środków na kleszcze
Niektóre z olejków eterycznych (olejek z eukaliptusa, lawendy, rozmarynu, cytrusów, mięty pieprzowej czy drzewa herbacianego) mają właściwości odstraszające kleszcze (to naturalne środki ochrony – repelenty). Olejki (w postaci rozcieńczonej) można stosować na skórę, można nimi skropić ubrania lub rozpylać je w miejscu, w którym się przebywa. Badania dowodzą, że umiejętne łączenie różnych zapachów wzmacnia i wydłuża czas ochrony przed kleszczami. Dobrym przykładem takiego idealnego połączenia aromatów jest NUTTA. To preparat, w którym synergiczne działanie olejku z eukaliptusa cytrynowego (najsilniej działający naturalny repelent), lawendy, rozmarynu, drzewa herbacianego i grejpfruta zapewnia aż 5-godzinną ochronę przed kleszczami i 4-godzinną przed komarami. Oczywiście aplikację repelentu można w razie potrzeby powtarzać. Pamiętajmy jednak, że olejki eteryczne – jak wszystkie substancje – mogą niektóre osoby uczulać. Dobrze więc przed długotrwałym stosowaniem również takich środków przetestować ich działanie na niewielkim fragmencie skóry.
Co jeszcze warto wiedzieć? Olejki eteryczne, jako ochronę przed kleszczami dla ludzi, można stosować bezpośrednio na skórę, rozcieńczając je w nierafinowanym oleju bazowym, takim jak olej kokosowy czy jojoba. Można je również dodawać do naturalnych balsamów do ciała lub kremów nawilżających albo rozpylać na ubrania czy w miejscu przebywania. Ponieważ olejki eteryczne są w większości substancjami lotnymi, ich działanie jest dość krótkotrwałe. Konieczne jest zatem regularne ponawianie aplikacji, zwłaszcza w przypadku długotrwałego pobytu na zewnątrz lub w miejscach o dużej liczbie kleszczy czy komarów.
Dla dociekliwych…
Olejki z eukaliptusa cytrynowego, lawendy, drzewa herbacianego, geranium czy różnych cytrusów to naturalne środki na kleszcze, które odstraszają je w różnym stopniu. Za to działanie odpowiedzialne są liczne substancje będące w ich składzie…
Monoterpeny (między innymi limonen) znajdujące się we wszystkich olejkach cytrusowych to jedne z najsilniejszych związków działających odstraszająco na kleszcze i komary. Niezwykle intensywnie pachną. Są substancjami bardzo lotnymi. Olejki o najwyższej zawartości tych składników to olejek pomarańczowy (ze słodkiej i gorzkiej pomarańczy), cytrynowy, grejpfrutowy, mandarynkowy, cyprysowy, olejek z drzewa herbacianego oraz jałowcowy.
Seskwiterpeny (bisabolen, aromadendren, wiridifloren, kadynen), które znajdują się w olejku z drzewa herbacianego czy cedrowym, to nieco większe i cięższe cząsteczki niż monoterpeny, więc są bardziej stabilne. Ich zapach utrzymuje się dłużej.
Alkohole – znajdują się w olejkach eterycznych i najczęściej są pochodną monoterpenów i seskwiterpenów. Te, które skutecznie odstraszają kleszcze i komary to najczęściej: lawandulol, linalol, citronellol czy geraniol w olejku lawendowym, geraniowym, cytrusowych i innych. Zazwyczaj mają zapach przyjemny dla człowieka.
Fenole – trwałe związki, których aromat długo utrzymuje się na skórze. Mają wyraźny, często drażniący zapach. W olejkach odstraszających kleszcze to zazwyczaj tymol, karwakrol, estragol, eugenol i inne.
Aldehydy – lotne związki o silnym zapachu (cytronellal, geranial, neral czy cytral). Znajdują się one w niektórych olejkach cytrusowych, z trawy cytrynowej czy geraniowym.
Ponadto w olejkach eterycznych znajdują się ketony, estry i tlenki. Niektóre ketony mogą mieć działanie toksyczne, więc te olejki są wykorzystywane w ograniczonym zakresie w przypadku ludzi. Inne mają silny (na przykład miętowy, kamforowy czy jaśminowy) aromat. Należy ich używać z rozwagą. Estry pachną lekko owocowo i działają delikatnie, natomiast tlenki w olejkach odstraszających kleszcze pachną intensywnie i są obecne w olejku eukaliptusowym, z drzewa herbacianego czy rozmarynowym.
Stosowanie naparów i mgiełek z ziół – domowy sposób na kleszcze
Jak zabezpieczyć się przed kleszczami? Domowe sposoby obejmują między innymi stosowanie naturalnych naparów i rozpylonej w powietrzu mgiełki ziołowej. Może to być pomocniczym działaniem w ochronie przed komarami i – w mniejszym stopniu – przed kleszczami. Aromat takiej mgiełki szybko się ulatnia, więc konieczne jest częste powtarzanie zamgławiania, aby utrzymać odstraszający efekt na dłużej. Można w tym celu wykorzystać olejek eukaliptusowy, lawendowy, z drzewa herbacianego czy miętowy.
Rozcieńczamy wybrany olejek w wodzie lub oleju bazowym, takim jak olej jojoba, migdałowy czy oliwa z oliwek. Zazwyczaj stosuje się około 5-10 kropli olejku eterycznego na 30 ml oleju bazowego lub wody. Mieszankę na bazie wody przelewamy do spryskiwacza. Stosujemy na skórę lub odzież. Niewielką ilość mieszanki na bazie oleju można nałożyć bezpośrednio na skórę.
Stosowne ubranie – fizyczne zabezpieczenie przed kleszczami
Wybierając się do lasu, na łąkę lub do długotrwałej pracy w ogrodzie, zakładajmy ubrania z długimi rękawami i nogawkami, które pokrywają jak największą powierzchnię skóry (odkryte ręce, nogi czy szyja to zaproszenie dla kleszczy do ataku). Kleszcze często czekają w wysokich trawach i zaroślach, więc im mniej jest odsłoniętej skóry, tym mniejsze jest ryzyko ukąszenia. Wybierajmy lekkie, jasne ubrania, które ułatwiają zauważenie kleszcza. Niektóre tkaniny wspomagające ochronę przed kleszczami mogą być zaimpregnowane permetryną działającą odstraszająco na pajęczaki. Buty powinny być pełne. Przydatne będzie również nakrycie głowy.
Co jeszcze możemy zrobić, aby chronić się przed atakiem kleszczy?
Odpowiednie ubranie i naturalne środki do ochrony przed kleszczami są konieczne w sezonie ich najliczniejszego występowania. Warto też pomyśleć o aktywnościach dostosowanych do sytuacji, by unikać miejsc i czasu, w których pajęczaki te są najbardziej aktywne. Kleszcze atakują najchętniej wczesnym rankiem i wieczorem, czyhając na swoje ofiary w wysokiej trawie i gęstych zaroślach. Omijanie takich obszarów w tym czasie może zmniejszyć ryzyko kontaktu z nimi.
Zadbajmy też o swoje otoczenie. Warto okolice tarasów, wejścia do domu, dziecięcych placów zabaw, ogrodowych altan obsadzić roślinami nielubianymi przez kleszcze: lawendą, aksamitkami, rozmarynem, bazylią i innymi intensywnie pachnącymi gatunkami. Choć trzeba trochę poczekać na efekt, aż wszystko urośnie, ta metoda doskonale sprawdzi się jako środek wspomagający odstraszanie kleszczy, a także komarów. Dodatkowo rzadko koszona trawa zwiększy bioróżnorodność środowiska i zaprosi do ogrodu naturalnych wrogów kleszczy (nornice, myszy, ptaki), którzy zadbają, aby ich populacja nie rozrosła się nadmiernie. Warto również zaopatrzyć się w specjalne budki lęgowe dla nietoperzy i rozmieścić je na odpowiedniej wysokości. Ich obecność znacznie zmniejszy ilość komarów. Nietoperz w ciągu jednej nocy potrafi upolować kilka tysięcy tych owadów.
Dobrym sposobem na kleszcze są również bariery fizyczne, czyli wszelkiego rodzaju moskitiery (na dziecięcych wózkach, łóżeczkach czy na przykład na hamakach ogrodowych), które uniemożliwiają atak kleszczom, komarom oraz innym owadom. Czasami warto też sięgnąć po nakrycia głowy z moskitierą chroniącą szyję i twarz przed ukąszeniami komarów i kleszczy (to bardzo przydatne na przykład podczas prac ogrodowych).
Niezależnie od tego, jak zabezpieczamy się przed kleszczami, każda dłuższa wycieczka czy zabawa na świeżym powietrzu w pobliżu lasu, krzewów, łąk i trawy powinna się zakończyć starannym obejrzeniem ciała. Szczególną uwagę zwracamy na zgięcia łokci, kolan, okolice za uszami, skalp, a także okolice pach, pachwin i genitaliów, czyli wszystkie miejsca gdzie jest ciepła, wilgotna i dość cienka skóra.
No i pamiętajmy, że żadna metoda nie jest w 100% skuteczna, dlatego warto stosować kombinację różnych sposobów na kleszcze, aby zminimalizować ryzyko spotkania z nimi.
Źródła:
https://www.czytelniamedyczna.pl/2437,znaczenie-olejku-z-drzewa-herbacianego-w-fitoterapii-cz-i-sklad-olejku-i-jego-wl.html
