Dziurawiec – właściwości, zastosowanie i… szczypta magii

Oto najkrótsza noc w roku, a zarazem początek astronomicznego lata. Powietrze przesycone jest zapachem ziół i pitnego miodu od leśnych pszczół. Na polanie płoną ogniska, śpiew miesza się z okrzykami radości, kiedy dorastającym chłopcom udaje się złapać spływający wodą wianek. Dziewczyny obwieszają się bylicą, by po chwili sięgnąć do wyciągniętej ręki i dać poprowadzić się dalej w las. Trwa miłość i szaleństwo. Trwa Noc Kupały. 

Ale tuż po tym letnim przesileniu jeszcze jedna magia się dzieje: zaczyna kwitnąć dziurawiec.

Znany też jako świętojańskie ziele, czerwone dzwonki, krew Chrystusa, kościelnica czy fuga daemonum (dosłownie: ucieczka demonów), dziurawiec przez wieki zajmował zaszczytne miejsce w zielarskich apteczkach. Na Rusi mówiło się wręcz, że działa na 99 schorzeń. 

Podczas letniego spaceru rozejrzyjcie się za kwitnącym na żółto dziurawcem. Kiedy zerwiecie z niego listek, dojrzycie mnóstwo prześwitujących kropeczek. Podobno to sam diabeł robi w dziurawcu owe dziurki, tak bardzo bowiem jest niechętny jego czarodziejskim mocom… 

Dziurawiec – właściwości magiczne przeciw czarom i gusłom 

Dziurawiec pojawiał się w słowiańskim życiu już od dnia narodzin. Położnice i znachorki używały go do ochrony przed boginkami (nazywanymi też mamunami lub dziwożonami), które porywały niemowlęta, a w zamian podrzucały tzw. odmieńce. Zioło wieszano nad oknami i drzwiami, zatykano nim wszelkie dziury czy szparki w ścianach. Niekiedy wkładano dziurawiec także do pieluch oraz kołyski, lub wieszano na dziecięcej szyi. 

Dziurawiec strzegł przed piorunami i gusłami, a jego dymem okadzano domy, żeby odpędzić wszelkie nieszczęścia. Jego wielką moc tłumaczy starosłowiańska legenda, opowiadająca o czasach, kiedy to po świecie zaczęły panoszyć się demony, zatruwające ludzkie serca. W tym najczarniejszym z czarnych dni na ratunek ludziom wyruszyła znachorka wraz z 13-letnią córką. Szły przez trzy dni i trzy noce, szepcząc magiczne zaklęcia, aż dotarły na polanę rozświetloną złotym blaskiem. Wtedy jednak uradowane odnalezieniem lekarstwa, zapomniały na chwilę o czyhających wokół demonach. 

Demony rzuciły się na kobietę i dziewczynkę, jednak te instynktownie wskoczyły pomiędzy złote rośliny. Tam strachy nie mogły już ich dopaść, więc ze złości zaczęły pluć czarnym jadem. Czarci jad wypalił w roślinach dziurki, ale jednocześnie dał im jeszcze większą moc. I tak znachorki wróciły do domu, obwieszone bezpiecznie dziurawcem, który rozsiały po całym świecie, żeby przywrócić dobro. 

Kocha, nie kocha? Dziurawiec w czarach miłości 

Jako roślina kwitnąca według podań na kupalnockę, dziurawiec pełnił ważną rolę w magii miłosnej. Dzięki niemu można było sprawdzić, czy wybranek jest nami zainteresowany.

Oto kilka prostych miłosnych instrukcji odnalezionych w ludowych wierzeniach: 

• Wyciśnij sok z dziurawca w chusteczkę. Jeśli jest czerwony jak krew, wróży to Wam pomyślność! Niestety inne kolory, a nie daj Boże szary, zwiastuje bolesne rozczarowanie… –  wierzenia ze Śląska
• Włóż dziurawiec między piersi. Im bardziej czerwony jest wyciśnięty sok, tym większa jest miłość oblubieńca – owoc kreatywności panien z Bosackiej Doliny, Słowacja
• Na św. Jana zgnieć dziurawiec, pytając na głos: ‘’lubenicek zielony, czy mnie lubi czerwony?’’. I znowu: czerwony kolor zapewni pozytywne zakończenie – rozsądna alternatywa dla panien z mniejszym biustem, również Słowacja
• Zerwij dziurawiec na św. Jana i noś przy sobie jako talizman przynoszący szczęście i miłość. Prosto i skutecznie – rodem z Pokucia, dzisiejsza Ukraina

Z badań nad wiedzą ludową o roślinach. Maria Henslowa

Jak stosować dziurawiec?

Dziurawiec można stosować zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. 

• wewnętrznie: jako herbata z dziurawca, nalewka z dziurawca, kapsułki z dziurawca 
• zewnętrznie: jako olej z dziurawca 

Olej z dziurawca możecie też spotkać pod nazwami: macerat dziurawcowy, olej świętojański, wyciąg olejowy z dziurawca. Niektórzy taki olej jednakże również stosują doustnie, np. w przypadku wrzodów czy wysokiego poziomu cholesterolu. 

Na co pomaga dziurawiec? 

Profesor Ożarowski (ważna postać w świecie współczesnego ziołolecznictwa) sporo pisał o właściwościach dziurawca: 

‘’Dziurawiec należy do roślin o najbardziej wszechstronnych własnościach leczniczych. Przetwory z niego stosuje się w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych, zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym, początkowych objawach kamicy żółciowej oraz osłabieniu czynności wątroby. Zaleca się je też w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit, zmniejszonym wydzielaniu soku żołądkowego, wzdęciach i bólach brzucha. (…)

Podaje się je również w zastojach krążenia obwodowego krwi, a zwłaszcza nadmiernej przepuszczalności i łamliwości włośniczek, ponadto w przewlekłym gośćcu. Ze względu na działanie uspokajające stosuje się przetwory z dziurawca w wyczerpaniu nerwowym, niepokoju, zaburzeniach równowagi nerwowej, u dzieci w moczeniu nocnym, lęku nocnym i stanach nerwicowych. Zewnętrznie zaleca się na wrzody, odmrożenia, oparzenia I i II stopnia, owrzodzenia żylakowe, trudno gojące się rany i wyprzenia, ponadto do płukania w zapaleniu dziąseł, jamy ustnej i gardła. Wyciągi z dziurawca stosuje się również w leczeniu bielactwa, czyli zaniku pigmentu skóry.’’

Swoją wszechstronność dziurawiec zawdzięcza w dużej mierze dwóm substancjom:  hipercynie (in. hypercynie) oraz hiperforynie (in. hyperforynie). Tą pierwszą udało się wyodrębnić w 1911 roku, drugą odkryto dopiero 60 lat później. Poza hipercyną i hiperforyną są tu również m.in. flawonoidy, garbniki, ksantony oraz olejek eteryczny, znajdujący się w legendarnych,’’ czarcich’’ dziurkach. 

Właściwości lecznicze dziurawca

Lista właściwości dziurawca jest imponująca! W zielarskich kręgach wymienia się m.in. działanie: 

• żółciopędne i żółciotwórcze
• ściągające
• rozkurczowe
• antybakteryjne
• przeciwwirusowe
• przeciwzapalne
• przeciwnowotworowe 
• antydepresyjne 

I właśnie to ostatnie działanie weźmiemy na początku pod lupę. 

Naturalny Prozac. Dziurawiec na depresję 

O właściwościach dziurawca na zmianę nastroju zaczęto mówić już w starożytności. Wykorzystywano go przy niepokojach, nocnych koszmarach czy nawracających lękach. 

Współcześnie widzi się w dziurawcu alternatywę dla antydepresantów. 

‘’Wiele badań kontrolowanych antydepresantami wykazało, że H. perforatum (dziurawiec) i jego aktywne składniki, hiperycyna i hiperforyna, mają właściwości przeciwdepresyjne podobne do trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, ale z mniejszymi i łagodniejszymi skutkami ubocznymi.’’

 Hypericum perforatum w leczeniu zaburzeń psychicznych i neurodegeneracyjnych: aktualne dowody i potencjalne mechanizmy działania 

‘’Stwierdzono, że produkty zawierające ziele dziurawca stosowane w badaniach łagodzą łagodną lub umiarkowaną depresję lepiej niż leczenie placebo. Badania porównujące ziele dziurawca z innymi lekami przeciwdepresyjnymi wykazały, że terapie były równie skuteczne.’’

Depresja: Czy produkty z dziurawca zwyczajnego mogą pomóc?

Inne badania obejmowały ponad 400 pacjentów, którym przez rok podawano ekstrakt z dziurawca (w dawce 500 mg). Tylko 6% z nich miało stwierdzone skutki uboczne, takie jak dolegliwości układu pokarmowego lub zmiany skórne. Co ważne, kuracja nie powodowała tycia – tak częstego w przypadku brania leków syntetycznych. 

Jako naturalny ‘’poprawiacz nastroju’’ dziurawiec jest przez niektórych polecany również podczas bolesnych PMS-ów i menopauzy. Jednak na razie badania nie przyniosły jednoznacznej odpowiedzi, jak bardzo jest na tym polu skuteczny, bo wyniki – zależnie od eksperymentu – są różne. Te poniżej okazały się obiecujące, w pozostałych nie wykazano negatywnych skutków ubocznych (co też jest ważne).  

W badaniu przeprowadzonym przez Pak Gohar i wsp. wskaźniki zmniejszenia nasilenia objawów PMS wynosiły 46,45% w grupie leczonej H. perforatum  (dziurawcem) i 18,1% w grupie placebo. 

Skuteczność i bezpieczeństwo irańskich leków ziołowych stosowanych w leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego: przegląd systematyczny

Jeśli zielarze polecają już stosowanie dziurawca na PMS, to sugerują sięgnięcie po wyciąg na bazie oleju lub alkoholu. Zwykły napar może nie być wystarczający, ponieważ część substancji z dziurawca w ogóle nie rozpuszcza się w wodzie. 

Do rany przyłóż. Dziurawiec na rany i oparzenia 

Dziurawiec jest jednym z najlepszych ziół, jeśli idzie o regenerację uszkodzonych tkanek. Jego przeciwzapalne i antybakteryjne właściwości sprawiają, że zadrapania oraz poparzenia szybciej się goją. Ponadto w badaniach porównawczych z opatrunkiem zawierającym srebro, dziurawiec wykazał działanie przeciwbólowe. Lepiej od srebra sprawdzał się też w przypadku oparzeń termicznych. 

W innym eksperymencie emulsja olejowa z dziurawca zmniejszała obszar rany aż o 97%. Z kolei mupirocyna (antybiotyk obecny często w maściach) oraz wazelina odpowiednio tylko o 68% i 69%. 

Dziurawiec wykazał też dużą skuteczność przy leczeniu ran odleżynowych. A Ruta Kowalska w swojej świetnej książce ‘’O czym szumią zioła’’ dodaje: 

Wyciągi olejowe z dziurawca to doskonałe remedium dla kobiet rodzących – działają regenerująco, ułatwiają gojenie się ran i zmniejszają blizny po cesarskim cięciu. 

Olej z dziurawca na stawy i mięśnie 

Innym popularnym zastosowaniem dziurawca są bóle stawów i skurcze mięśni. Naukowcy próbują też zrozumieć jego prawdopodobne działanie na dolegliwości związane z rwą kulszową. 

Używanie dziurawca w leczeniu bólu neuropatycznego zostało kilka lat temu objęte patentem, kiedy zaczęły się pojawiać optymistyczne wnioski z badań nad możliwym wykorzystaniem zioła w tym aspekcie. 

Wyniki te pokazują, że dziurawiec wykazuje znaczną aktywność antynocyceptywną w obu modelach bólu neuropatycznego i może być stosowany w łagodzeniu bólu neuropatycznego samodzielnie lub w połączeniu z morfiną. 

Ziele dziurawca nasila antynocyceptywne działanie morfiny u myszy Modele bólu neuropatycznego

Dziurawiec podawany doraźnie w małych dawkach (30-60 mg na kg), odwrócił przeczulicę mechaniczną o przedłużonym działaniu, był skuteczny do 180 min po wstrzyknięciu. Dalsze badania głównych składników dziurawca wykazały, że hiperforyna i hiperycyna były odpowiedzialne za właściwości przeciw nadwrażliwości bólowej (…)

Wyniki te pokazują, że dziurawiec wykazuje znaczną aktywność przeciwbólową w obu modelach bólu neuropatycznego i może być stosowany w łagodzeniu bólu neuropatycznego samodzielnie lub w połączeniu z morfiną.

Ziele dziurawca zmniejsza ból neuropatyczny poprzez hamowanie za pośrednictwem hiperycyny aktywności kinazy białkowej Cgamma i epsilon

Specjaliści przy bólach stawów lub mięśni zalecają smarowanie  bolącego miejsca olejem z dziurawca 2 – 3 razy dziennie. Można go także wykorzystać do masażu fizjoterapeutycznego. 

Właściwości przeciwwirusowe dziurawca.
Dziurawiec przeciwko COVID-19 

Pandemia spowodowała, że naukowcy zaczęli jeszcze uważniej testować właściwości przeciwwirusowe roślinnych esencji. Działanie blokujące COVID-19 wykazało m.in.połączenie olejku z cytryny i geranium. Jednak w najświeższych badaniach z kwietnia 2022 podobne zdolności niespodziewanie pokazał także ekstrakt z dziurawca. 

Ekstrakt z Hypericum perforatum został przetestowany i stwierdzono, że posiada silne działanie przeciwwirusowe przeciwko SARS-CoV-2. Siłę przeciwwirusową ekstraktu można przypisać hiperycynie i pseudohiperycynie (….). Hypericum perforatum i jego główny składnik aktywny, hiperycyna, były również skuteczne przeciwko różnym wariantom SARS-CoV-2 – Alfa, Beta, Delta i Omicron. Jeśli chodzi o mechanizm działania, uzyskano dowody, że Hypericum perforatum i hiperycyna mogą mieć bezpośrednie działanie blokujące wirusa przeciwko cząsteczkom wirusa SARS-CoV-2. 

Hypericum perforatum i jego składniki Hyperycyna i pseudohiperycyna wykazują działanie przeciwwirusowe przeciwko SARS-CoV-2

Dziurawiec dla urody i… wiecznej młodości?

U schyłku rumuńskiego lata wszystko jest skąpane w świetle. Starsza babuszka kiwa na mnie palcem i lekko ciągnie mnie za łokieć. Otwiera drzwi drewnianej szopy. Niewiele widać, ale po chwili zauważam, że u powały zwisają ogromne pęki ziół. Skrupulatnie zbiera je całe lato i suszy na zimowe herbaty.

Potem podaje mi małą buteleczkę i coś do mnie mówi. W buteleczce widzę znajomy, brunatno-czerwony kolor. To dziurawiec. Uśmiecham się i odpowiadam po polsku. Ona też uśmiecha się do mnie. Kiedy wychodzimy, pytam tłumacza, co powiedziała. „Powiedziała: smaruj się tym i będziesz zawsze taka ładna i młoda”. 

To wspomnienie z terenowych badań Klaudyny sprzed kilku lat pokazuje, że wciąż są miejsca w Europie, gdzie istnieje wiara w moc ziół. Nauka jednak – nie pierwszy zresztą raz – musiała tradycyjnym przekazom o dziurawcu przyznać słuszność. 

Olej z dziurawca świetnie sprawdza się w pielęgnacji cery problematycznej, działa nawilżająco i przeciwstarzeniowo. Złagodzi stany zapalne, pomoże przy trądziku. Będzie odpowiedni również przy pielęgnacji włosów, bo zapobiega przetłuszczaniu, działa antybakteryjnie oraz odżywczo (pamiętajcie, że mowa o wyciągu na bazie oleju – przy doustnym stosowaniu tabletek z dziurawcem znane są przypadki zwiększonego wypadania włosów). 

Kiedy NIE używać dziurawca? Przeciwwskazania i środki ostrożności 

Dziurawiec może wchodzić w interakcje z lekami, dlatego przed jego regularnym stosowaniem koniecznie skonsultujcie się z lekarzem. Uważa się, że może on obniżać skuteczność działania leków na ciśnienie, leków na depresję, środków przeciwnowotworowych, leków na zmniejszanie ciśnienia, a także doustnej antykoncepcji. 

Niepewna jest kwestia bezpieczeństwa podczas ciąży i karmienia, dlatego tutaj również najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja ze swoim lekarzem. 

Dziurawiec a antykoncepcja

Brytyjska Agencja Regulacyjna ds. leków i produktów opieki zdrowotnej w ramach programu Yellow Card przyjmuje zgłoszenia o podejrzanych działaniach wyrobów farmakologicznych. Przez 14 lat (od 2000 do 2014 roku) otrzymała jednak zaledwie 19 zgłoszeń o interakcji między dziurawcem a hormonalnymi środkami antykoncepcji. 

W badaniach, podczas których podawano kobietom dziurawiec trzy razy dziennie w dawce 300 mg, zauważono, że ‘’…leczenie zielem dziurawca wiązało się ze znaczącym 13-15% zmniejszeniem ekspozycji na dawkę środka antykoncepcyjnego. Krwawienie przełomowe wzrosło w cyklach leczenia, podobnie jak dowody na wzrost pęcherzyka i prawdopodobną owulację.’’

Jak jednak większość badań, także i to opisywało działanie dziurawca przy codziennym i doustnym stosowaniu. Używanie oleju dziurawcowego miejscowo (np. na zadrapanie) jest zgoła czymś innym i – według obecnej wiedzy – nie wpływa na hormonalne środki antykoncepcyjne. 

Czy dziurawiec jest fototoksyczny? 

Dziurawiec nierozerwalnie połączył się z ostrzeżeniem o fototoksyczności. Badania są jednak niejednoznaczne, a Internet oraz książki – pełne sprzecznych informacji. 

Europejska Agencja Leków zaleca ostrożność w stosowaniu oleju z dziurawca przez osoby z jasną cerą. Nie pisze jednak nic o fototoksyczności, a prawo UE jest jednym z najbardziej restrykcyjnych, jeśli idzie o bezpieczeństwo. 

Co roku robimy Alchemiczny Macerat Dziurawcowy. Trafił on już do tysięcy rąk, a mimo to nie dotarła do nas nawet jedna opinia o spowodowaniu przez niego poparzenia. Jak zawsze – zalecamy stosowanie z głową. Jeśli macie jasną karnację i planujecie opalanie w letnim słońcu, to odpuście sobie tego dnia dziurawiec.

Pięknie opisała paradoks dziurawca wspominana wcześniej Ruta Kowalska: 

‘’Świat, w którym żyjemy, nie jest czarno-biały. Podobnie jest z tym, co oferują rośliny. Fotouczulające działanie dziurawca ma również swoje dobre strony. Z właściwości tych czyni się użytek m.in. w leczeniu bielactwa oraz w fotodynamicznej terapii przeciwnowotworowej, gdzie wykorzystuje się zdolność hypercyny do generowania pod wpływem światła i tlenu aktywnych rodników tlenowych, niszczących tkankę nowotworową.’’ 

Kilka słów na koniec 

Dziurawiec w formie maceratu możecie zrobić same – tu znajdziecie przepis. 

Jeśli jednak interesuje Was coś jeszcze mocniejszego, zajrzyjcie do naszego sklepu po Alchemiczny Macerat Dziurawcowy :) Zbierany zgodnie z fazami Księżyca, ręcznie przebierany i robiony z sercem w niewielkiej manufakturze. Poza dziurawcem są tu również olejki eteryczne oraz grudki kadzidła Sacra, używane przez Omańczyków m.in. na bóle mięśni. 

Pamiętajcie, że artykuł ma charakter hobbystyczny i nie zastępuje porady lekarskiej ani farmaceutycznej. Ze względu na możliwą interakcję z lekami, przed stosowaniem dziurawca (zwłaszcza w większych dawkach!) konieczna jest konsultacja z lekarzem. Nie udzielamy porad medycznych. Wszelkie wątpliwości prosimy kierować do swojego lekarza/farmaceuty :)