Ochrona przed kleszczami powinna być bardziej „szczelna” niż kiedyś, ponieważ z każdym rokiem i coraz cieplejszym sezonem zimowym ich populacja rośnie. To pajęczaki, które mogą przenosić wiele groźnych chorób, dlatego kleszcz u rocznego dziecka lub u starszych maluchów budzi zrozumiały niepokój rodziców. Na szczęście mamy wiele sposobów ułatwiających zabezpieczenie przed tymi pasożytami: moskitiery na wózek lub łóżeczko, naturalne repelenty oparte na olejkach eterycznych, odpowiednie ubranie i oczywiście świadomość tego, co robić w razie znalezienia kleszcza u dziecka. Ale po kolei – najpierw poznajmy wroga!
Kleszcze to bardzo wytrwałe stworzenia, a dzieci bawiące się w trawie, w lesie czy nad brzegiem stawu lub jeziora są dla nich łatwym celem. Jak chronić się przed kleszczami i uniknąć kleszczy u dzieci? Wykorzystać swoją wiedzę na ich temat – na przykład fakt, że kleszcze nie lubią mocnych zapachów. Z tego powodu między innymi olejki eteryczne (lawendowy, eukaliptusowy, cytrynowy czy rozmarynowy), które roztaczają przyjemny dla ludzi aromat, są naszymi sprzymierzeńcami w walce z kleszczami i stanowią skuteczną ochronę osobistą.
Co wiemy o kleszczach
Aby wiedzieć, jak zabezpieczyć się przed kleszczami i co poradzić na kleszcze u dzieci, poznajmy bliżej te pajęczaki… Kleszcze to niewielkie, ale potencjalnie niebezpieczne stworzenia. Ich obecność w naturalnym środowisku może stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Te pasożyty karmią się krwią żywicieli, do których przyczepiają się za pomocą specjalnie przystosowanych szczęk. Kleszcze są znane z przenoszenia różnych chorób, takich jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu, co sprawia, że są one obiektem intensywnych badań naukowych i powodem różnych działań profilaktycznych. Najbardziej lubią żerować na obszarach zalesionych, trawiastych i wilgotnych, gdzie czekają na swoje ofiary, w tym na ludzi i inne ssaki, a także ptaki czy gady. Sprawnie wyszukują na naszym ciele wrażliwe i dobrze ukrwione miejsca (pachwiny, skóra pod kolanami, okolice karku), choć nie pogardzą tak naprawdę żadnym nieosłoniętym fragmentem skóry. Dlatego regularna kontrola ciała po przebywaniu w miejscach, gdzie mogą występować kleszcze, oraz odpowiednie metody ochrony przed nimi, takie jak stosowanie środków odstraszających, są naprawdę ważne dla zapobiegania ukąszeniom i potencjalnie niebezpiecznym chorobom.
Ważne jest także prawidłowe usuwanie kleszczy u dzieci i dorosłych, które minimalizuje ryzyko przeniesienia patogenów do organizmu żywiciela. Należy unikać metod, które mogą spowodować uszkodzenie ciała kleszcza i zwiększyć ryzyko zakażenia, takich jak zgniatanie, wyrywanie palcami czy stosowanie substancji chemicznych (polewanie kleszcza płynem, smarowanie masłem i tym podobne zabiegi). W takiej sytuacji zestresowany intruz może nam jeszcze bardziej zaszkodzić. Zamiast tego zaleca się stosowanie specjalnych narzędzi do usuwania kleszczy, które umożliwiają delikatne i kompletne pozbycie się pasożyta.
Kilka ciekawostek o kleszczach i tym, jak się chronić
Niebezpieczne, małe, brzydkie… Najczęściej tyle umiemy powiedzieć o kleszczach, tymczasem… Jeśli chcemy wiedzieć, jak chronić się przed kleszczami i jak zabezpieczać przed kleszczami dzieci, warto poznać kilka faktów z życia tych pajęczaków, które potrafiły przetrwać niemal 100 milionów lat. Zaskakujące, prawda? Ale do rzeczy! Kleszcz to spryciarz, twardy zawodnik i… lubi telefony komórkowe (prawie tak samo jak nasze dzieci).
Jak to możliwe, że pajęczak o długości 2-3 mm może dostać się na ubranie szybko idącego przez las człowieka? Otóż kleszcze doskonale wyczuwają drgania nawet z odległości kilkudziesięciu metrów, więc wiedzą, że potencjalna ofiara się zbliża. Wychwytują też zmiany ciepła, stężenia CO2, zapach niektórych składników potu. Przyczajają się w pozycji z lekko uniesioną przednią częścią ciała (jak do skoku, choć kleszcze nie skaczą) i w momencie gdy ofiara przechodzi obok, “zgarnia” niejako kleszcze ze sobą. Te muszą już tylko znaleźć dogodne miejsce do wkłucia się. Z tego powodu znacznie chętniej gromadzą się w pobliżu uczęszczanych ścieżek. Chcąc zatem zmniejszyć ryzyko spotkania z kleszczem, wybierajmy… własną drogę! Poza popularnym szlakiem będzie nieco bezpieczniej.
Biorąc pod uwagę, że najstarsze zachowane fragmenty kleszcza zakażonego boreliozą (której istnienie nawiasem mówiąc potwierdzono dopiero w 1975 roku) pochodzą sprzed 99 milionów lat, trzeba przyznać, że kleszcze wytworzyły skuteczne techniki przetrwania. Mają niezwykle twardy pancerz, dlatego kleszcza nie jest łatwo zgnieść. Chcąc je uśmiercić, musimy postarać się bardziej. Wyjętego z ciała kleszcza można utopić w alkoholu, a kleszcze zaplątane w ubraniach wyeliminujemy, poddając odzież działaniu wysokiej temperatury.
Kleszcz potrafi bytować na ofierze nawet kilkanaście dni. Pobieranie krwi sprawia, że w tym czasie powiększa swoje ciało nawet 10 razy (wypełniony krwią odwłok może mierzyć 2 cm). Bez jedzenia kleszcz jest w stanie przetrwać 2 lata. Warto pamiętać, że nie wszystkie osobniki są nosicielami groźnych chorób. W sezonie natężenie kleszczy można śledzić na specjalnych mapach, które uwzględniają rejony, gdzie występują kleszcze będące nosicielami boreliozy. Unikajmy tych miejsc latem.
Zaskakująca konkluzja wypłynęła z badań Vargová et al. (2017), podczas których kleszcze były poddawane promieniowaniu elektromagnetycznemu o częstotliwościach 900 i 5000 MHz. Pierwsza wartość (typowa między innymi dla telefonów komórkowych) powodowała znacznie większe gromadzenie się pasożytów. Nie jest to argument, żeby pozbawiać się telefonu w lesie, ale może na czas leśnych zabaw i wycieczki warto przynajmniej zabrać telefony dzieciom (lub ewentualnie wyłączyć je na jakiś czas)?
Jak uchronić dzieci przed ukąszeniem kleszcza
Na szczęście nie jesteśmy całkowicie bezbronni wobec sprytnych pajęczaków. W pierwszej kolejności zawsze zabezpieczamy dzieci, które – jak wiadomo – ciekawość popycha w różne miejsca, więc często są one bardziej narażone na atak niż dorośli. Kleszcz u rocznego dziecka, dwulatka czy kilkulatka – co zrozumiałe – wywołuje ogromny stres opiekuna, więc starajmy się jak najlepiej chronić najmłodszych. Jak zabezpieczyć siebie i dzieci przed kleszczami i komarami?
Odzież z długim rękawem i nogawkami
Latem noszenie odzieży zakrywającej całe ciało bywa kłopotliwe w przypadku najmłodszych, bo ich energia i ruchliwość sprawiają, że po prostu jest im gorąco. W ramach ochrony przeciw kleszczom dla dzieci wybierajmy więc przewiewne, lekkie, naturalne materiały. Odzież z długimi rękawami i nogawkami jest niezbędna dla małych dzieci chętnie buszujących w leśnych krzakach. Nie zapominajmy również o nakryciu głowy, które najlepiej sprawdzi się, jeżeli będzie miało daszek lub rondo oraz dodatkową osłonę na kark.
Jasne kolory ubrań
Wbrew obiegowej opinii jasne barwy nie odstraszają kleszczy (u dzieci ani u dorosłych). Jasne kolory ułatwiają za to zauważenie intruzów zanim te znajdą sobie dogodne miejsce do żerowania na skórze. Niezależnie od gatunku kleszczy ich barwa jest dość ciemna (od brązowej do czarnej), więc dobrze je widać na jasnych ubraniach. Dodatkowo jasne kolory mogą również pomóc w utrzymaniu chłodu w gorące dni, co jest istotne dla komfortu dziecka podczas aktywności na świeżym powietrzu.
Zabawa na trawie – tylko pełne buty
Zabawa na trawie to dla najmłodszych wspaniała okazja do spędzenia czasu na świeżym powietrzu. To jednak idealne środowisko nie tylko dla dzieci, dla kleszczy także. Pełne buty zapewniają w tej sytuacji ochronę stóp przed ukąszeniami, a także zadrapaniami czy przypadkowymi skaleczeniami. Dodatkowo, solidne obuwie chroni przed drobnymi kamieniami czy innymi ostrymi przedmiotami, które mogą być ukryte w trawie i stanowić potencjalne zagrożenie dla małych stópek. Wybierając obuwie dla dzieci na czas zabawy na trawie, warto zwrócić uwagę na modele butów, które są wygodne, dobrze dopasowane do stopy oraz mają solidne podeszwy zapewniające odpowiednią ochronę. Dla nieco starszych dzieci najlepsze będą buty sportowe, które dadzą właściwe wsparcie dla stóp i umożliwią swobodne poruszanie się po trawie.
Zobacz, jak chronić się przed kleszczami w ogrodzie.
Oczywiście w miesiącach, w których kleszcze występują najliczniej, to jest maj – czerwiec i wrzesień – październik, postarajmy się unikać miejsc, gdzie kleszcze są szczególnie aktywne. Jeśli to możliwe, wybierajmy tereny z dala od stojących wód, których brzegi bywają ulubionym środowiskiem nie tylko kleszczy, ale także komarów i innych owadów. To niewiele kosztujące wyrzeczenia, które mogą uchronić nas przed borykaniem się z potencjalnie groźnymi objawami kleszcza u dziecka.
Po powrocie z zabawy na dworze koniecznie sprawdźmy ciało dziecka pod kątem ukąszeń, nawet jeżeli wydaje nam się, że to niemożliwe, żeby cokolwiek się stało, bo niemowlę przez cały czas było chronione (na przykład moskitierą w wózku). Kleszcz u dziecka rocznego lub młodszego to sytuacja zawsze wymagająca szybkiej interwencji – lepiej więc dmuchać na zimne.
Korzystaj z naturalnych odstraszaczy kleszczy
Stosowanie naturalnych odstraszaczy kleszczy u dzieci może być skutecznym sposobem na ochronę podczas zabawy na dworze. Do wyboru mamy całą gamę olejków eterycznych. Kleszcze i komary nie lubią intensywnych zapachów, a szczególnie unikają aromatów cytrusowych, lawendy, eukaliptusa, mięty, rozmarynu, drzewa herbacianego czy anyżu. Często już zastosowanie jednego zapachu wystarcza, żeby różne insekty trzymały się z dala od dziecka przez pewien czas, ale badania udowodniły znacznie wyższą skuteczność połączonych aromatów, jak NUTTA w płynie. Łączy on olejek z eukaliptusa cytrynowego oraz lawendowy, dzięki czemu chroni przez 5 godzin przed atakiem kleszczy oraz przez 4 godziny przed komarami. Preparaty zawierające olejki eteryczne zazwyczaj działają nieco krócej niż te oparte na działaniu DEET, permetryny czy IR3535, ale w większości są bezpieczne dla dzieci, odstraszając kleszcze. NUTTA może być stosowana już od 3 roku życia, choć bywa, że i olejki działają na niektórych alergizująco, dlatego wszelkie ewentualne niepożądane reakcje należy skonsultować z lekarzem. Warto zresztą przeprowadzić u dziecka test reakcji skórnej przed okresem dłuższego używania danego środka, spryskując niewielki fragment skóry (przykładowo na przedramieniu). Co ważne, nigdy nie aplikujemy repelentów na twarz, szyję i bezpośrednio na dłonie dzieci, ponieważ maluchy łatwo mogą przenieść preparat do ust.
Wybieraj środki ochrony bez DEET!
DEET uchodzi za jedną z najskuteczniejszych substancji chroniących przed atakiem kleszczy i komarów. Niestety stosowanie DEET nie jest pozbawione skutków ubocznych. Przede wszystkim preparatów z tą substancją nie można aplikować najmłodszym. U dzieci poniżej 12 roku życia środki z zawartością DEET powyżej 30% stosuje się tylko wyjątkowo i w miejscach, gdzie natężenie występowania komarów i kleszczy jest szczególnie intensywne. Nie można też używać DEET dłużej niż miesiąc – bez względu na sytuację. Co zatem na kleszcze dla dzieci jest lepsze?
Dla dzieci warto wybrać środek do ochrony przed kleszczami, który nie zawiera DEET, a w przypadku młodszych dzieci i niemowląt jest to wręcz konieczne. Repelenty mające w składzie naturalne olejki są dla najmłodszych znacznie bezpieczniejsze. Warto więc czytać skład każdego produktu przed zakupem i zwracać uwagę na propozycje, które opracowano z myślą o ochronie dzieci przed kleszczami oraz o tych, którzy chcą unikać DEET.
Źródła:
Vargová, B., Kurimský, J., Cimbala, R., Kosterec, M., Majláth, I., Pipová, N., Tryjanowski, P., Jankowiak, Ł., & Majlathova, V. (2017). Ticks and radio-frequency signals: Behavioural response of ticks (Dermacentor reticulatus) in a 900 MHz electromagnetic field. Systematic and Applied Acarology, 22(5), 683. https://doi.org/10.11158/saa.22.5.7
