Lukrecja gładka

Nazwa naukowa: Glycyrrhiza glabra

Rodzina: Fabaceae

Opis rośliny: Lukrecja gładka jest rośliną zielną, pochodzącą z obszarów śródziemnomorskich, Azji Środkowej oraz wschodniej i środkowej Europy. Jest uprawiana także w innych regionach o łagodnym klimacie. Lukrecja to bylina osiągająca zazwyczaj od 1 do 1,5 metra wysokości, choć może być wyższa w korzystnych warunkach. Jej korzeń jest gruby, brunatny i ma charakterystyczny słodkawy smak. Pędy są proste, rozgałęzione, zielone lub lekko purpurowe. Liście są złożone z 9-17 lancetowatych lub eliptycznych listków, o długości kilku cm. Kwiaty ukazują się na krótkich szypułkach w formie groniastych kłosów, są fioletoworóżowe lub białe, a ich kształt przypomina motyle lub grzechotki. Owocem jest brązowy strąk zawierający kilka nasionek.

Historia i tradycja

Sama nazwa lukrecja odnosi się do jednego z głównych zastosowań tej rośliny w spożywczym kontekście. Jej pochodzenie etymologiczne wywodzi się z greckiego, konkretnie z połączenia słów γλυκός (glikos) i ρίζα (riza), co kolejno oznacza „słodki” i „korzeń”. Więc chociaż słusznie często kojarzona z czarnymi, anyżkowymi żelkami, lukrecja jest w istocie wyjątkową rośliną o bogatej historii leczniczego wykorzystania. Głównym surowcem spożywczym i zielarskim tej rośliny jest jej korzeń, który od wieków cieszył się uznaniem w produkcji słodyczy oraz w różnych tradycyjnych systemach medycyny, będąc uznawany za kluczową roślinę leczniczą.

Historia lukrecji sięga Starożytnego Egiptu, czego dowodem są znaleziska z grobowca faraona Tutenchamona. Lukrecja była na tyle ceniona, że faraon pragnął cieszyć się jej korzyściami również po śmierci. Również w starożytnym Rzymie korzystano z dobrodziejstw tej rośliny. Pliniusz Starszy, rzymski naturalista i pisarz, polecał jej stosowanie dla wzmocnienia strun głosowych i nawilżenia gardła. Nawet postacie historyczne jak Juliusz Cezar czy Aleksander Wielki zabierali ze sobą korzenie lukrecji na swoje wyprawy, ponieważ wierzyli, że napój z tej rośliny daje żołnierzom energię do wielokilometrowych marszów i świetnie gasi pragnienie w gorącym i suchym klimacie Morza Śródziemnego. Ponadto, mieszkańcy Półwyspu Indyjskiego również znali i cenili właściwości lukrecji. Parzyli ją w tłustym krowim mleku, uznając, że pomaga to w odzyskaniu witalności.

Tradycyjne zastosowania lukrecji

Lukrecja podbiła świat zielarzy ze względu na swoje bardzo mocne działanie przeciwzapalne, wykrztuśne i powlekające. Dlatego nie zdziw się, jeżeli spotkasz ją na listach roślin polecanych przy infekcjach układu oddechowego, suchym kaszlu, chrypkach, stanach zapalnych płuc, oskrzeli lub gardła. Jest dobra do tego stopnia, że to właśnie po nią często sięgano w trakcie nie tak dawnego globalnego kryzysu zdrowotnego. Oprócz tego, lukrecja jest szeroko stosowana przy najróżniejszych dolegliwościach żołądkowych i trawiennych, szczególnie w przypadku podrażnionych ścian jelit, oraz może być pomocna przy problemach związanych z wątrobą. Wykorzystuje się ją także kosmetycznie – ma łagodzić obrzęki, stany zapalne i przywracać zdrową kondycję skóry.

Korzeń lukrecji także był od wieków stosowany w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej (TCM), gdzie znany jest pod nazwą gān cǎo. W TCM korzeń lukrecji jest wykorzystywany przede wszystkim do harmonizacji Qi, czyli życiowej energii organizmu oraz do wspomagania pracy śledziony i żołądka, co poprawia trawienie i redukuje objawy nietolerancji pokarmowej. Uważa się, że łagodzi objawy związane z suchościami dróg oddechowych, nawilżając płuca i ułatwiając odkrztuszanie śluzu. Ma także właściwości chłodzące, co pomaga w zwalczaniu stanów zapalnych i gorączki. Także stosuje się go także do równoważenia hormonalnego, zwłaszcza u kobiet z problemami miesiączkowania czy objawami menopauzy, czy jako szeroko dostępny adaptogen, wspomagający przy lękach, problemach ze snem lub zmęczeniu nadnerczy.

Kompozycja chemiczna

• saponiny trójterpenowe 4-20% (glicyryzyna, kwas likwiritowy, glicyretol, glabrolid, izoglaborylid, kwas lukrecjowy)
• flawonoidy 1-2% (likwirytyna, izolikwirytyna, likorycydyna, glabren, glabrydyna)
• kwaśne polisacharydy (glicyryzan)
• sterole
• kumaryny
• skrobia
• monosacharydy i dwucukry (sole mineralne, asparagina, mannitol)
• olejek eterycznych w śladowych ilościach

Działanie i właściwości farmakologiczne

1. Badanie Al-Jawad et al. (2012) miało na celu ocenę efektu bronchorelaksacyjnego lukrecji i olibanum (kadzidłowca) w leczeniu astmy oskrzelowej. Uczestniczyło w nim 54 pacjentów z przewlekłą astmą oskrzelową, podzielonych na trzy grupy: 18 pacjentów przyjmowało kadzidło, 18 pacjentów – lukrecję, a 18 pacjentów stanowiło grupę kontrolną, otrzymującą prednizolon. Badanie trwało 21 dni, a przed i po jego zakończeniu przeprowadzono odpowiednią ocenę kliniczną. Badania wykazały, że lukrecja znacząco poprawia funkcje płuc poprzez zwiększenie ilości wydychanego powietrza w ciągu jednej sekundy (FEV1%) o 30% oraz całkowitą pojemność płuc (FVC/L) o 233%. Oznacza to, że regularne spożywanie lukrecji może wspierać zdrowie układu oddechowego, poprawiając przepływ powietrza przez płuca.
2. W celu oceny skuteczności lukrecji w leczeniu przewlekłego kaszlu, przeprowadzono randomizowane, podwójnie zaślepione badanie kliniczne (Ghaemi et al., 2020). Uczestniczyło w nim siedemdziesięciu pacjentów z przewlekłym kaszlem. Wyniki wykazały, że przyjmowane pastylki z lukrecji skutecznie zmniejszały nasilenie kaszlu w porównaniu do grupy placebo. Wnioskiem z badania jest to, że lukrecja może stanowić obiecującą opcję terapeutyczną dla osób cierpiących na przewlekły kaszel o nieznanym pochodzeniu.
3. Lukrecja od dawna znana jest ze swoich właściwości łagodzących podrażnienia gardła i przynoszących ulgę przy suchym kaszlu. Badacze sugerują, że zawarte w niej składniki, takie jak śluzy, otulają błony śluzowe jamy ustnej i gardła, łagodząc podrażnienia i przynosząc ulgę (Puodziūniene et al., 2005). Ponadto, lukrecja zmniejszają podrażnienia w gardle i wykazuje efekty wykrztuśne. Przypuszcza się, że substancje obecne w lukrecji mogą stymulować wydzielanie śluzu w tchawicy, co przyczynia się do łagodzenia dolegliwości gardła oraz ułatwienia odkrztuszania (Davis & Morris, 1991).
4. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym, glicyryzyna, substancja zawarta w lukrecji, okazała się skuteczna w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Badanie kliniczne (Yanagawa et al., 2004) przeprowadzone na pacjentach hospitalizowanych wykazało, że terapia z glicyryzyną skróciła czas hospitalizacji i zmniejszyła w porównaniu z grupą kontrolną. Wyniki sugerują, że lukrecja może być obiecującą opcją leczenia infekcji górnych dróg oddechowych, z zaznaczeniem, że takich bez ostrej infekcji bakteryjnej.
5. W innych badaniach (Xie et al., 2009) udowodniono, że ekstrakt z korzeni lukrecji może skutecznie łagodzić stany zapalne płuc u myszy. Flawonoidy zawarte w lukrecji zmniejszały gromadzenie się komórek zapalnych, w tym neutrofilów, makrofagów i limfocytów, w płucach zwierząt. Także hamowały aktywność tlenku azotu (wzrost aktywności tlenku azotu może być związany z nasileniem stanu zapalnego) oraz ekspresję mRNA cytokin zapalnych. Badania te wskazują, że ekstrakty z lukrecji mogą stanowić potencjalne źródło związków przeciwzapalnych w leczeniu chorób płuc.
6. Działanie wyciągu z lukrecji jako preparatu do stosowania miejscowego atopowym zapaleniu skóry zostało ocenione w badaniach klinicznych Saaedi et al. (2003). Roślina została zebrana i wyekstrahowana z odpowiednim rozpuszczalnikiem, a następnie ustandaryzowana na podstawie kwasu glicyryzynowego. Opracowano różne żele miejscowe, z których najlepsze formuły (1% i 2%) zostały poddane ślepemu badaniu klinicznemu. Wyniki wykazały, że 2% żel z lukrecją był skuteczniejszy niż 1% w łagodzeniu objawów atopowego zapalenia skóry, takich jak zaczerwienienie, obrzęk i świąd, co sugeruje potencjalne zastosowanie ekstraktu z lukrecji w terapii tej choroby skórnej.
7. Wśród składników chemicznych lukrecji, glabrydyna i glabren wykazują obiecujące właściwości hamujące wzrost bakterii Helicobacter pylori, potwierdzone badaniami in vitro. Co więcej, te naturalne flawonoidy okazały się skuteczne nawet wobec szczepów opornych na popularne antybiotyki, takie jak klaritromycyna i amoksycylina (Fukai et al., 2002). Przeciwwrzodowy wpływ ekstraktu z lukrecji przypisuje się frakcjom pozbawionym kwasu glicyryzynowego. Okazuje się, że także inne związki, w tym właśnie flawonoidy, odgrywają istotną rolę w farmakologicznych właściwościach tej rośliny. Tak więc zarówno saponiny, jak i flawonoidy są uznawane za kluczowe związki, które przyczyniają się do dobroczynnego działania lukrecji na układ trawienny (Zhang & Ye, 2009).
8. Badania in vitro wykazały działanie przeciwwirusowe lukrecji na wirusy wywołujące infekcje dróg oddechowych, takie jak wirus grypy, wirus ostrego zespołu oddechowego (SARS), wirus zapalenia wątroby typu B (HBV), wirus Epsteina-Barr (EBV), HIV oraz wirusy wywołujące zapalenie mózgu, takie jak wirus opryszczki i japońskiego zapalenia mózgu (Utsunomiya et al., 1997; Cinati et al., 2003).
9. Badano właściwości przeciwbakteryjne ekstraktów z korzenia lukrecji przeciwko wybranym bakteriom, w tym Bacillus subtillus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella typhimurium i Staphylococcus aureus. Szczególnie interesujące wyniki uzyskano dla P. aeruginosa, które okazało się oporne na stosowany antybiotyk, jednak ekstrakty roślinne skutecznie hamowały jego wzrost. Ekstrakt wodny wykazywał efektywność przeciwko tworzeniu spor przez B. subtillus, podczas gdy w przypadku S. aureus i E. coli jego działanie było ograniczone. Te wyniki wskazują na obiecujący potencjał lukrecji jako środka przeciwbakteryjnego (Shinwari et al., 2009).
10. Badacze Kiso et al. (1984) przeanalizowali wpływ glicyryzyny i jej metabolitów na generację wolnych rodników oraz peroksydację lipidów indukowaną przez CCl4 (tetrachlorometan; jest wykorzystywany w badaniach naukowych jako substancja do indukcji stanów chorobowych w doświadczeniach laboratoryjnych) w hodowlach komórek wątrobowych szczurzych oraz mikrosomach. Wyniki sugerują, że glicyryzyna może działać hepatoprotekcyjnie i chronić wątrobę poprzez zmniejszenie produkcji wolnych rodników, a także ochronę lipidów przed uszkodzeniem. Dodatkowo, badania na myszach wykazały, że podawanie glicyryzyny przed ekspozycją na CCl4 zmniejszało uszkodzenia wątroby oraz utratę glutationu, ważnego związku zaangażowanego w obronę wątroby.

Zastosowanie terapeutyczne

Użycie wewnętrzne: dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zgaga, wrzody żołądka, stany zapalne żołądka i jelit, infekcje dróg oddechowych, kaszel (głównie suchy), przeziębienia, zapalenie gardła, wspomaganie funkcji wątroby, przewlekłe zapalenie stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, bóle brzucha, regeneracja śluzówki żołądka, działanie osłonowe dla gardła i dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli i płuc, nerwowość, objawy menopauzy.

Użycie zewnętrzne: Atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, egzema, stany zapalne skóry, infekcje bakteryjne skóry, trudno gojące się rany, oparzenia, zmiany trądzikowe.

Dawkowanie i administracja

Napar z lukrecji: 1-2 łyżki suszonego ziela zalać szklanką gorącej wody i parzyć pod przykryciem 40-50 minut.

Odwar z lukrecji: Wygodniejszy i szybszy do przygotowania, niż napar; 1-2 łyżeczki suszonego ziela dodać do garnka, uzupełnić szklanką wody i gotować ok. 15 minut, pod przykryciem. Różański (2010) sugeruje, aby pić szklankę odwaru 2-4 razy dziennie

Bezpieczeństwo

Efekty uboczne: Nie zaleca się stosowania lukrecji u osób ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym, chorobami nerek, wątroby lub serca, hipokaliemią lub w przypadku występowania nadwrażliwości i alergii na lukrecję.

Interakcje i przeciwskazania: Osoby przyjmujące lukrecję nie powinny spożywać innych produktów zawierających lukrecję, aby uniknąć poważnych działań niepożądanych, takich jak zatrzymywanie wody, hipokaliemia, nadciśnienie tętnicze i zaburzenia rytmu serca. Jednoczesne stosowanie z diuretykami, glikozydami sercowymi, kortykosteroidami, środkami przeczyszczającymi pobudzającymi lub innymi lekami, które mogą pogorszyć zaburzenia równowagi elektrolitowej, nie jest zalecane.

Ciąża i laktacja: Lukrecja stosowana zewnętrznie w trakcie ciąży i karmienia piersią nie powinien stanowić zagrożenia, jednak dla pewności skonsultuj się ze swoim lekarzem prowadzącym. Unikaj spożywania będąc w ciąży i przy karmieniu piersią.

Dzieci i seniorzy: Lukrecję poleca się stosować u osób powyżej 18 roku życia. Osoby starsze powinny uważać na nadmiar lukrecji (sekcja Interakcje i przeciwskazania).

***

Bibliografia

1. Al-Jawad, F., Al-Razzuqi, R., Hashim, H., & Al-Bayati, N. (2012). Glycyrrhiza glabra versus Boswellia carterii in chronic bronchial asthma: A comparative study of efficacy. Indian Journal of Allergy, Asthma and Immunology, 26(1), 6. https://doi.org/10.4103/0972-6691.104437
2. Cinatl, J., Morgenstern, B., Bauer, G., Chandra, P., Rabenau, H., & Doerr, H. (2003). Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus. The Lancet, 361(9374), 2045-2046. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(03)13615-x
3. Davis, E. A., & Morris, D. J. (1991). Medicinal uses of licorice through the millennia: The good and plenty of it. Molecular and Cellular Endocrinology, 78(1-2), 1-6. https://doi.org/10.1016/0303-7207(91)90179-v
4. Fukai, T., Marumo, A., Kaitou, K., Kanda, T., Terada, S., & Nomura, T. (2002). Anti-Helicobacter pylori flavonoids from licorice extract. Life sciences, 71(12), 1449–1463. https://doi.org/10.1016/s0024-3205(02)01864-7
5. Ghaemi, H., Masoompour, S. M., Afsharypuor, S., Mosaffa-Jahromi, M., Pasalar, M., Ahmadi, F., & Niknahad, H. (2020). The effectiveness of a traditional Persian medicine preparation in the treatment of chronic cough: A randomized, double-blinded, placebo-controlled clinical trial. Complementary Therapies in Medicine, 49, 102324. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2020.102324
6. Kiso, Y., Tohkin, M., Hikino, H., Hattori, M., Sakamoto, T., & Namba, T. (1984). Mechanism of Antihepatotoxic activity of Glycyrrhizin, I: Effect on free radical generation and lipid peroxidation. Planta Medica, 50(04), 298-302. https://doi.org/10.1055/s-2007-969714
7. Puodziūniene, G., Janulis, V., Milasius, A., & Budnikas, V. (2005). Kosuli slopinanciu vaistazoliu misiniu sukūrimas [Development of cough-relieving herbal teas]. Medicina (Kaunas, Lithuania), 41(6), 500–505.
8. Różański, H. (2010, February 18). Lukrecja – Glycyrrhiza (Liquiritiae = Glycyrrhizae radix, Süßholzwurzel) w farmakopei i fitoterapii. Medycyna dawna i współczesna. https://rozanski.li/1564/lukrecja-glycyrrhiza-liquiritiae-glycyrrhizae-radix-sholzwurzel-w-farmakopei-i-fitoterapii-2/
9. Shinwari, Z. K., Khan, I., Naz, Z., & Hussain, A. (2009). Assessment of antibacterial activity of three plants used in Pakistan to cure respiratory diseases. African Journal of Biotechnology, 8(24), 7082-7086. https://www.ajol.info/index.php/ajb/article/view/68799
10. Utsunomiya, T., Kobayashi, M., Pollard, R. B., & Suzuki, F. (1997). Glycyrrhizin, an active component of licorice roots, reduces morbidity and mortality of mice infected with lethal doses of influenza virus. Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 41(3), 551-556. https://doi.org/10.1128/aac.41.3.551
11. Xie, Y. C., Dong, X. W., Wu, X. M., Yan, X. F., & Xie, Q. M. (2009). Inhibitory effects of flavonoids extracted from licorice on lipopolysaccharide-induced acute pulmonary inflammation in mice. International immunopharmacology, 9(2), 194–200. https://doi.org/10.1016/j.intimp.2008.11.004
12. Yanagawa, Y., Ogura, M., Fujimoto, E., Shono, S., & Okuda, E. (2004). Effects and cost of glycyrrhizin in the treatment of upper respiratory tract infections in members of the Japanese maritime self-defense force: Preliminary report of a prospective, randomized, double-blind, controlled, parallel-group, alternate-day treatment assignment clinical trial. Current Therapeutic Research, 65(1), 26-33. https://doi.org/10.1016/s0011-393x(04)90002-1
13. Zhang, Q., & Ye, M. (2009). Chemical analysis of the Chinese herbal medicine Gan-Cao (licorice). Journal of chromatography. A, 1216(11), 1954–1969. https://doi.org/10.1016/j.chroma.2008.07.072