Krwawnik pospolity

Nazwa naukowa: Achillea millefolium

Rodzina: Asteraceae

Opis rośliny: Krwawnik to wieloletnia bylina z rodziny astrowatych. Osiąga wysokość od 30 do 70 cm, a jej rozłożyste, pióropuszowate liście rosną obficie na prostym, wytrzymałym, pionowym pędzie, stając się coraz mniejsze w kierunku do góry rośliny. Łodygi są długie i wełnisto owłosione, także na liściach, zwłaszcza gdy te są młode, ale stają się ledwo zauważalne w miarę dojrzewania rośliny. Liście chociaż wyglądają jakby były liczne, to tak naprawdę są po prostu wyżłobione w bardzo specyficzny sposób, czego sens można odnaleźć w ludowych nazwach krwawnika „tysiącliść”, a nawet w jego epitecie gatunkowym – millefolium, z łaciny, milion liści. Krwawnik rozmnaża się przez kłącza, dzięki czemu każda roślina może mieć wiele pędów kwiatowych. Od lata do jesieni krwawnik zdobi się białymi kwiatostanami, złożonymi z wielu małych kwiatów, tworzących płaskie grona na końcu pędu. Istnieje wiele odmian krwawnika charakteryzujących się kwiatostanami o różnych kolorach, np. różowych i żółtych, które zazwyczaj są hodowane dla ozdoby, ale zdarza się, że można natrafić na takie okazy także w naturze. Krwawnik pospolity można znaleźć praktycznie wszędzie, głównie na polach, łąkach i pastwiskach, a czasami w rzadkich lasach, oraz wszędzie tam, gdzie ziemia została zaburzona. Roślina ta jest odporna zarówno na wysokie, jak i niskie temperatury oraz na suszę; jednak nie lubi wyjątkowo mokrej gleby.

Historia i tradycja

Krwawnik swoją łacińską nazwę gatunkową, Achillea, zawdzięcza herosowi Achillesowi. Według legend, matka Achillesa, nereida (nimfa oceanu) Thetis, udała się na granicę ziemi i podziemi, gdzie płynęła rzeka Styks. Do wody wrzuciła krwawnik i wykąpała w niej swoje dziecko, a następnie natarła jego ciało pokarmem bogów, ambrozją. Chociaż nie zapewniło to Achillesowi nieśmiertelności, dzięki tej kąpieli stał się wyjątkowo silny. Krwawnik pojawia się dalej w owianej mitami i legendami wojnie trojańskiej – heros miał tam pełnić funkcję nie tylko taktyka, ale też lekarza polowego. Do leczenia zranionych żołnierzy używał krwawnika. Mówi się, że robił dokładnie to samo, co jego matka – łączył go z wodą, którą przemywał zranienia, zatrzymywał krwawienie i leczył inne urazy.

Na czasach antycznych sława krwawnika się nie kończy – w podobny sposób mieli go używać żołnierze w trakcie Pierwszej Wojny Światowej, oraz amerykańskiej Wojny Secesyjnej. W tradycjach anglosaskich był nazywany cure-all – leczący wszystko. Wierzono, że regularne stosowanie eliksirów przygotowanych z krwawnika wyleczy bóle, choroby, będzie chronić człowieka przed złym, a nawet może pomóc w zdobyciu różnych ponadprzeciętnych mocy. Nawet Awicenna, słynny perski uczony, lekarz i filozof, miał polecać inhalacje krwawnikiem w przypadku problemów z zatokami i przy migrenach.

Tradycyjne zastosowanie krwawnika

Jest tak skuteczny, że wymieniano go jako remedium zaraz obok dziurawca. Inne nacje też korzystały z tego działania, nie bez powodu w czasach antycznych krwawnik nazywano Herba militaris – ziele żołnierzy. Oprócz tego, okazywał się niezwykle skuteczny kiedy stosowany na gorączki, infekcje górnych dróg oddechowych, czy wykrztuśnie. Mimo, że nie jest to typowo kobiece zioło, to w tych celach zalecała go m.in. Hildegarda z Bingen. Z krwawnika mogą skorzystać Panie na każdym etapie życia, gdyż ma on działać na obfite i bolesne krwawienia miesięczne, rozkurczowo i wzmacniająco na macicę i jajniki, a także ma łagodzić objawy menopauzy. Nie możemy też zapomnieć o działaniu na układ trawienny. W lecznictwie ludowym sięgano po niego na poprawę trawienia, bóle brzucha, zaparcia, zgagi, lub w celu pobudzenia wydzielania żółci i soków żołądkowych. Krwawnika używano także do relaksacji (działanie porównywano do rumianku) i na bóle migrenowe. Niektóre plemiona z Ameryki Północnej stosowały dym palonego ziela, bo podobno to on ma najlepiej działać na migreny. Można nim potraktować bóle wszelkiej maści i stany zapalne stawów. Ze względu na działanie przeciwzapalne, wyciągi z krwawnika były wykorzystywane w pielęgnacji cery trądzikowej i różnych chorób skórnych, takich jak atopia i egzema, a także wzmacniająco na włosy. Według Dr. Różańskiego, młode listki działają odtruwająco, przeciwpasożytniczo i czyszczą krew. W tym celu zaleca pić przygotowany z nich napar, lub po prostu, jako dodatek na kromkę chleba. W lecznictwie ludowym stosowano świeże listki krwawnika na krwawienia z nosa – należało je delikatnie zrolować w dłoniach i włożyć do dziurki w nosie.

Kompozycja chemiczna

• garbniki 3-4% (taniny zagęszczone i hydrolizowalne)
• olejek eteryczny 0,3-1,4% (achilicyna, sabinen, β-myrcen, kamfora, β-kariofilen) 
• flawonoidy (apigenina, luteolina, rutyna, kwercetyna)
• aminokwasy (alanina, leucyna, lizyna)
• kwasy tłuszczowe (linolowy, palmitynowy, oleinowy)
• kwasy fenolowe (kawowy, salicylowy)
• witaminy (kwas askorbinowy i foliowy)
• alkaloidy (achiceina, achilleina, cholina)
• cukry (glukoza, mannitol, sacharoza)
• poliacetyleny
• saponiny

Działanie i właściwości farmakologiczne

1. Krwawnik wykazuje działanie przeciwzapalne – badaniom klinicznym poddano macerat olejowy z krwawnika i sprawdzono jego działanie na 23 ochotnikach, których skórę wcześniej podrażniono 8% laurylosiarczanem sodu (SLS). Maceraty przygotowano na dwa sposoby, jeden na oleju słonecznikowym. W obu przypadkach efekty były pozytywne i po siedmiu dniach stosowania stan zapalny został wyeliminowany. Dodatkowo badacze zauważyli, że po trzech dniach skóra była o wiele bardziej nawilżona. Tych efektów nie zaobserwowano w grupach kontrolnych, które używały czystych olejów (Tadić et al., 2017). Badania in vitro wykazały, że za to działanie odpowiedzialne są flawonoidy krwawnika, które oddziałują na mediatory stanu zapalnego, prostaglandyny (Tunón et al., 1995).
2. W badaniach in vitro flawonoidy zawarte w krwawniku (głównie kwercetyna, apigenina i luteolina) wykazywały działanie rozkurczowe na wyizolowanych jelitach świnek morskich. Na podstawie wyników tych badań stwierdzono, że obecność odpowiedzialnych za to działanie substancji jest wystarczająco dużo, aby podobny efekt na jelitach uzyskać za pomocą naparu z krwawnika (Lemmens-Gruber et al., 2006).
3. W badaniach in vivo na szczurach, napar z ziela krwawnika wykazywał działanie ochronne na żołądek i chronił przed powstawaniem wrzodów. Efekt był w dużej mierze zależny od dawki, najlepsze efekty zaobserwowano przy 32 mg/kg. Nie zaobserwowano jego toksyczności nawet przy częstym stosowaniu (Cavalcanti et al., 2006). Badania in vitro pokazały, że niektóre substancje czynne (flawony) mogą mieć działanie żółciopędne. Według autorów, ten efekt można uzyskać stosując tradycyjne preparacje z krwawnika, czyli napary i nalewki (Benedek et al., 2006).
4. Napar z krwawnika może działać hemeostatycznie – skracając czas zwapniania krwi (proces kluczowy dla krzepnięcia krwi) do 43%, w porównaniu z substancją kontrolną, w badniu in vitro. Stwierdzono, że kwitnące ziele ma najmocniejsze działanie hemostatyczne. Co ciekawe, sok wyciskany ze świeżego ziela miał działanie zupełnie odwrotne i przedłużał proces krzepnięcia (Sellerberg & Glas 2000).
5. Badaniu in vivo na szczurach poddano napar z krwawnika w różnych dawkach. Wykazano, że w zależności od dawek wywołuje efekt przeciwbólowy, poprzez redukcję odczuwania bólu. Porównywano działanie naparu z aspiryną i zauważono, że jest on bardziej skuteczny w przypadku bólu wynikającego z bezpośredniej stymulacji nerwów. Jeżeli chodzi o ból spowodowany stanem zapalnym, efekt był porównywalny do aspiryny (Noureddini & Rasta, 2008).
6. Różne rodzaje ekstraktów z krwawnika wykazały działanie przeciwbakteryjne na różnych szczepach bakterii, oraz przeciwgrzybicze. Działają one przeciwko bakteriom takim jak: S. aureus, E. coli, K. pneumoniae, P. aeruginosa i S. enteritidis. Pośród grzybów możemy wymienić A. niger i C. albicans (Stojanović et al., 2005). To samo działanie zaobserwowano także na 15 różnych szczepach Gram-ujemnej bakterii Helicobacter pylori (Mahady et al., 2005).
7. Ale na tym się nie kończy – krwawnik ma jeszcze kilka innych działań. Do takich możemy zaliczyć przeciwproliferacyjne (Csupor-Löffler et al., 2009), hepatoprotekcyjne (Yaeesh et al., 2006), antyoksydacyjne, szczególnie w przypadku hydrolatu krwawnikowego (Parejo et al., 2002). Krwawnik także działa przeciwnadciśnieniowo obniżając tętnicze ciśnienie krwi i lekko relaksująco (Khan & Gilani, 2011).

Zastosowanie terapeutyczne

Użycie wewnętrzne: Gorączki, infekcje górnych dróg oddechowych, problemy z odkrztuszaniem, bolesne miesiączki, wzmacniająco na macicę i jajniki, łagodzenie objawów menopauzy, poprawa trawienia, bóle brzucha, zaparcia, biegunki, zatwardzenia, zgaga, pobudzenie wydzielania żółci, relaksacja, bóle migrenowe, bóle stawów, stany zapalne stawów, bóle mięśni, wzmacniająco w chorobie (lub po chorobie) i w trakcie zmian pór roku.

Użycie zewnętrzne: Pielęgnacja cery suchej i trądzikowej, skaleczenia, siniaki, drobne rany, skóra atopowa, egzema, łuszczyca, żylaki, hemoroidy, problemy trawienne (smaruj podbrzusze).

Dawkowanie i administracja

Napar z krwawnika: 1-2 łyżeczki suszonego ziela zalać szklanką gorącej wody i parzyć pod przykryciem 15-20 minut.

Nalewka z krwawnika: Na każdą jedną część suszonego ziela, użyj trzech części alkoholu o mocy 40-60%. Krwawnik maceruj w alkoholu przez 2-3 tygodnie, a następnie przelej przez gazdę do czystej butelki. Zaleca się dawkowanie 3-5 ml nalewki, rozcieńczonej w 100 ml wody.

Macerat olejowy z krwawnika: Do czystego i zdezynfekowanego słoika włóż krwawnik (mniej więcej do połowy naczynia) i zalej ulubionym olejem roślinnym. Odstaw na 3-4 tygodnie. Codziennie wstrząsaj zawartością słoika i pilnuj, aby ziele nie wystawało ponad warstwę oleju. Po tym czasie, zawartość słoika przefiltruj przez gazę i przelej do czystych i zdezynfekowanych butelek. Żeby przedłużyć trwałość maceratu olejowego, możesz dodać 1% witaminy E (oblicz na podstawie przygotowanej ilości maceratu – np. na 99 ml oleju dodasz 1 ml witaminy E). Do zrobienia maceratu z krwawnika możesz użyj suszonego ziela, jednak możesz też skorzystać ze świeżych części rośliny.

Bezpieczeństwo

Efekty uboczne: Krwawnik jest stosunkowo bezpieczną rośliną. Nie stosuj w przypadku alergii na rośliny z rodziny astrowatych.

Interakcje i przeciwwskazania: Krwawnika nie należy stosować przy jednoczesnym stosowaniu leków na trawienie, leków obniżających ciśnienie i leków o działaniu uspokajającym. Jeżeli chcesz używać krwawnika, a przyjmujesz na stałe leki, skonsultuj to ze swoim lekarzem prowadzącym.

Ciąża i laktacja: Krwawnik stosowany zewnętrznie w trakcie ciąży i karmienia piersią nie powinien stanowić zagrożenia, jednak dla pewności skonsultuj się ze swoim lekarzem prowadzącym.

Dzieci i seniorzy: Krwawnik poleca się stosować u osób powyżej 8 roku życia.

***

Bibliografia

1. Benedek, B., Geisz, N., Jäger, W., Thalhammer, T., & Kopp, B. (2006). Choleretic effects of Yarrow (Achillea millefolium s.l.) in the isolated perfused rat liver. Phytomedicine, 13(9-10), 702-706. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2005.10.005
2. Blumenthal, M., Goldberg, A., & Brinckmann, J. (2000). Herbal medicine expanded commission E monographs. The American Botanical Council, Austin Texas, 419-423
3. Cavalcanti, A. M., Baggio, C. H., Freitas, C. S., Rieck, L., De Sousa, R. S., Da Silva-Santos, J. E., Mesia-Vela, S., & Marques, M. C. (2006). Safety and antiulcer efficacy studies of achillea millefolium L. after chronic treatment in Wistar rats. Journal of Ethnopharmacology, 107(2), 277-284. https://doi.org/10.1016/j.jep.2006.03.011
4. Csupor‐Löffler, B., Hajdú, Z., Zupkó, I., Réthy, B., Falkay, G., Forgo, P., & Hohmann, J. (2008). Antiproliferative effect of flavonoids and sesquiterpenoids from Achillea millefolium s.l. on cultured human tumour cell lines. Phytotherapy Research, 23(5), 672-676. https://doi.org/10.1002/ptr.2697
5. Khan, A., & Gilani, A. H. (2010). Blood pressure lowering, cardiovascular inhibitory and bronchodilatory actions of Achillea millefolium. Phytotherapy Research, 25(4), 577-583. https://doi.org/10.1002/ptr.3303
6. Lemmens-Gruber, R., Marchart, E., Rawnduzi, P., Engel, N., Benedek, B., & Kopp, B. (2011). Investigation of the Spasmolytic activity of the flavonoid fraction of achillea millefolium s.l. on isolated Guinea-pig ilea. Arzneimittelforschung, 56(08), 582-588. https://doi.org/10.1055/s-0031-1296755
7. Mahady, G. B., Pendland, S. L., Stoia, A., Hamill, F. A., Fabricant, D., Dietz, B. M., & Chadwick, L. R. (2005). In vitro susceptibility ofHelicobacter pylori to botanical extracts used traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytotherapy Research, 19(11), 988-991. https://doi.org/10.1002/ptr.1776
8. Noureddini, M., & Rasta, V. R. (2008). Analgesic Effect of Aqueous Extract of Achillea Millefolium L. on Rat’s Formalin Test. Pharmacologyonline, 3, 659-664.
9. Parejo, I., Viladomat, F., Bastida, J., Rosas-Romero, A., Flerlage, N., Burillo, J., & Codina, C. (2002). Comparison between the radical scavenging activity and antioxidant activity of six distilled and Nondistilled Mediterranean herbs and aromatic plants. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 50(23), 6882-6890. https://doi.org/10.1021/jf020540a
10. Różański, H. (2009, January 26). Herba Millefolii – ziele krwawnika jako Amaro-aromatica. Medycyna dawna i współczesna. https://rozanski.li/343/herba-millefolii-ziele-krwawnika-jako-amaro-aromatica/
11. Sellerberg, U., & Glasl, H. (2000). Pharmacognostical examination concerning the hemostyptic effect of achillea millefolium Aggregat. Scientia Pharmaceutica, 68(2), 201-206. https://doi.org/10.3797/scipharm.aut-00-18
12. Stojanović, G., Radulović, N., Hashimoto, T., & Palić, R. (2005). In vitro antimicrobial activity of extracts of four achillea species: The composition of achillea clavennae L. (Asteraceae) extract. Journal of Ethnopharmacology, 101(1-3), 185-190. https://doi.org/10.1016/j.jep.2005.04.026
13. Tadić, V., Arsić, I., Zvezdanović, J., Zugić, A., Cvetković, D., & Pavkov, S. (2017). The estimation of the traditionally used Yarrow ( achillea millefolium L. Asteraceae) oil extracts with anti-inflamatory potential in topical application. Journal of Ethnopharmacology, 199, 138-148. https://doi.org/10.1016/j.jep.2017.02.002
14. Tunón, H., Olavsdotter, C., & Bohlin, L. (1995). Evaluation of anti-inflammatory activity of some Swedish medicinal plants. Inhibition of prostaglandin biosynthesis and PAF-induced exocytosis. Journal of Ethnopharmacology, 48(2), 61-76. https://doi.org/10.1016/0378-8741(95)01285-l
15. Yaeesh, S., Jamal, Q., Khan, A., & Gilani, A. H. (2006). Studies on hepatoprotective, antispasmodic and calcium antagonist activities of the aqueous‐methanol extract of Achillea millefolium. Phytotherapy Research, 20(7), 546-551. https://doi.org/10.1002/ptr.1897