Dziurawiec zwyczajny

Opis - Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny to bylina, która zazwyczaj mierzy od 30 do 90 cm. Posiada jasnozielone i podłużne liście, które są ułożone przeciwstawnie wzdłuż łodygi. Liście posiadają maleńkie kropki wyglądające jak perforacje, które są dobrze widoczne pod światłem, stąd też jego botaniczna nazwa – perforatum. W rzeczywistości są to półprzeźroczyste gruczoły roślinne, w których znajduje się między innymi olejek eteryczny. Dziurawiec wyróżniają jasnożółte kwiaty, mające po pięć płatków, zgrupowane w płaskich wierzchołkach na końcach rozgałęzionych łodyg. Na płatkach znajdziesz kropki przypominające te na liściach, które zawierają czerwono-bordowy pigment – hiperycynę. Dlatego dziurawca najłatwiej rozpoznasz rozgniatając jego liście w palcach, wówczas skóra zafarbuje się na ciemny czerwony kolor. Nasiona są małe, w ciemnym kolorze i znajdują się w torebce owocowej. Pojedyncza roślina może wytworzyć nawet kilkanaście tysięcy nasion w ciągu roku, a te zakopane w ziemi pozostają żywotne do około 10 lat. Dziurawiec jest rośliną szybko się rozprzestrzeniającą, a podziemne łodygi wytwarzają korzenie i pędy na całej swojej długości.

Historia - Dziurawiec zwyczajny

Sama nazwa botaniczna dziurawca, Hypericum, przybliża jego zastosowanie w historii. Pochodzi ze starej greki, gdzie ὑπέρ (iper) oznacza „nad, ponad”, a εἰκών (ikon) tłumaczymy jako „obraz”. Tradycyjnie ziele dziurawca wieszano nad obrazami i drzwiami, co miało odpędzać złe duchy i inne byty nieprzychylne ludziom. W średniowieczu zaczęto go nazywać Fuga daemonum, co z łaciny możemy tłumaczyć jako bat na diabły lub pogromca diabłów. Z tego tytułu dziurawiec wypadało nosić ze sobą zawsze, gdyż miało to strzec przed czyhającym złem. Nie tylko w postaci bytów piekielnych, także przed nikczemnymi czarownicami, rzucającymi swoje uroki i klątwy.

Najsłynniejszy zielarz ze średniowiecznej Anglii, John Gerard, nazywa dziurawiec najcenniejszym remedium na rany, szczególnie te głębokie. W tym celu instruuje aby ziele rozgnieść, zalać oliwą i powstały krwistoczerwony olej nakładać na trudno gojące się miejsca. Swoim działaniem zasłynął pośród Anglików jako Touch-and-Heal – dotknij i wylecz. Dodatkowo zaleca olej jako środek moczo- i żółciopędny. Inni znani zielarze, między innymi Paracelsus, uważali dziurawiec za znakomity lek na gorączki, zapalenia płuc, hemoroidy, oparzenia, wrzody i infekcje układu moczowego. Trudno się dziwić, że szybko uznano go za panaceum. Zauważono, że żołnierze stosujący dziurawiec na rany są jacyś spokojniejsi i bardziej zrelaksowani. Dlatego od XIX wieku zaczęto go traktować jako środek na lęki, manie, depresję i wyczerpanie, a jego sława wcale nie gasła. Właściwości dziurawca zasłynęły w tradycjach zielarskich praktycznie całej Europy Centralnej, co jedynie umacniało ziele św. Jana jako powszechne remedium na wszystko.

Właściwości - Dziurawiec zwyczajny

1. Dziurawiec od co najmniej 60 lat słynie głównie ze względu na swoje działanie przeciwdepresyjne. Jest kilka badań donoszących tej aktywności, także porównania z wykorzystaniem placebo lub leków o podobnym działaniu, gdzie dziurawiec wypada lepiej. Jednak dokładny mechanizm tego działania nie jest znany i naukowcy nie do końca są w stanie ustalić, które substancje zawarte w dziurawcu są za to odpowiedzialne. Na samym początku panowało przekonanie, poparte badaniami in vitro, że hiperycyna hamuje aktywność enzymu MAO (Suzuki et al. 1984). Ten enzym jest w dużej mierze odpowiedzialny za wpływ na naszą psychikę, a jego wysokie lub niskie poziomy mogą doprowadzać do np. depresji, schizofrenii, częstych migren itp. Tutaj napotkano się ze ścianą – hiperycyny jest za mało, żeby mogła wywołać i wyjaśnić efekty kliniczne. Później zmieniono obiekt zainteresowań na hiperforynę, która jest zdolna do hamowania wychwytu zwrotnego serotoniny, noradrenaliny, dopaminy i kwasu L-glutaminowego (Chatterjee et al. 1998). Jeszcze inne badania udowodniły, że niektóre flawonoidy zawarte w dziurawcu mogą być odpowiedzialne za działanie przeciwdepresyjne. Co więcej, dziurawiec może jeszcze ułatwiać kwasowi GABA działanie na receptory GABAA i aktywować receptory sigma-1 (Lozano-Hernández et al. 2010). Potencjalnych mechanizmów działania jest naprawdę dużo i ustalenie jednej wersji nie jest takie proste i oczywiste.
2. Ekstrakty z dziurawca wykazują właściwości przeciwzapalne, poprzez hamowanie ekspresji różnych genów prozapalnych (Tadeschi et al. 2003). Niektóre z badanych maceratów olejowych zmniejszały aktywność cytokin odpowiedzialnych za stan zapalny, efekt był uzależniony od ilości czynnych w oleju (Orhan et al. 2014). Pseudohiperycyna odpowiada za znaczną część działania przeciwzapalnego ekstraktów na bazie etanolu (Huang et al. 2011).
3. Ekstrakty mają też działanie przeciwbólowe. Według badań in vivo na myszach, ekstrakt hamuje syntezy prostaglandyn i działa dwa razy mocniej niż ibuprofen (Bukhari et al. 2004). Co ciekawe, 50% ekstrakt na etanolu wzmagał przeciwbólowe działanie aspiryny na modelach zwierzęcych (Kumar et al. 2001).
4. Polifenole dziurawca działają antyoksydacyjne. W badaniach na myszach (El-Sherbiny et al. 2003), ekstrakt wpływał na poziom i aktywność m.in. glutationu w mózgu. Badania zasugerowały, że dziurawiec może mieć potencjał terapeutyczny dla pacjentów cierpiących na demencję.
5. Za właściwości przeciwbakteryjne dziurawca, odpowiedzialna jest hyperforyna, rozpuszczalna w ekstraktach wodnych (napary). Wykazuje działanie przeciwko MRSA i bakteriom Gram-dodatnim (Reichling et al. 2001). Ekstrakty na etanolu działają także przeciwgrzybiczo na P. canescens, F. oxysporum, A. alternata, A. glaucus i P. fastigiata (Maskovic et al. 2011). W badaniach in vitro, hiperycyna miała działanie przeciwwirusowe i zauważono, że promienie UV mogą zwiększać jej potencjał wirusobójczy (Kubin et al. 2005).
6. Inne właściwości dziurawca: przeciwdrgawkowe (Hosseinzadeh et al., 2005) i przeciwnowotworowe (Roscetti et al. 2004, Tepkeeva et al. 2008), które jednak wymagają większej ilości badań.

Zastosowanie - Dziurawiec zwyczajny

Skład chemiczny - Dziurawiec zwyczajny

• pochodne floroglucynolu 0,2-4% (hiperforyna, adhyperforyna)
• naftodiantrony 0,03-0,4% (pseudohiperycyna, hiperycyna)
• flawonoidy 2-4% (kwercetyna, hiperozyd, rutyna, izokwercetyna)
• ksantony w śladowych ilościach
• procyjanidyny (procyjanidyna B2, taniny katechinowe)
• olejek eteryczny 0,07-0,25% (α-pinen, 2-Metylooktan)
• polifenole w trakcie kwitnięcia nawet do 10% (kwas chlorogenowy i kawoilochinowy)

Dawkowanie - Dziurawiec zwyczajny

Bezpieczeństwo przy stosowaniu - Dziurawiec zwyczajny