Wszystko, co musisz wiedzieć o kleszczach – Poradnik dla osób aktywnych na świeżym powietrzu

Bezpieczna zabawa na łonie natury wymaga między innymi ochrony przed niewielkimi, ale za to potencjalnie groźnymi kleszczami. Występują dość powszechnie, warto więc wiedzieć, od kiedy są kleszcze w Polsce i do kiedy kleszcze stanowią dla nas największe zagrożenie, a także jak je rozpoznać, w jaki sposób zapobiegać i reagować na ukąszenia oraz co zrobić, aby przygoda na świeżym powietrzu nie miała nieprzyjemnych konsekwencji. 

Kleszcze to niewielkie, lecz potencjalnie niebezpieczne (ze względu na choroby odkleszczowe), pajęczaki, które prowadzą pasożytniczy tryb życia, żywiąc się krwią swoich ofiar. Zaskakujące jest to, że dorosły kleszcz może przetrwać nawet wiele miesięcy bez pożywienia dzięki swojej zdolności do regulacji metabolizmu. Co więcej, te małe stworzenia są prawdziwymi mistrzami kamuflażu. Czają się na ofiary w wysokich trawach, w krzakach lub na gałęziach, czekając na odpowiedni moment, aby przedostać się na żywiciela. Ich zmysły są niezwykle wyostrzone, umożliwiając im wyczuwanie drgań i zmian temperatury, co pomaga im w lokalizacji celu. Kleszcz potrafi bytować na skórze ofiary nawet kilka dni, a pobieranie krwi sprawia, że jego odwłok powiększa się wtedy nawet dziesięciokrotnie. Fascynujące, prawda? A to dopiero początek. Sprawdźmy, kiedy atakują kleszcze…

Kiedy kleszcze są aktywne

Okres największej aktywności kleszczy przypada u nas na sezon letni i jesienny, zwłaszcza w ciepłe i wilgotne dni. Ich aktywność zwykle wzrasta w temperaturach powyżej 7°C, ale najliczniej występują w maju i czerwcu, gdy temperatura sięga 20-25°C. W niektórych regionach kleszcze mogą być aktywne nawet przez większą część roku, szczególnie na obszarach o łagodnym klimacie. Wzmożona aktywność kleszczy w ciągu dnia ogranicza się do godzin porannych i wieczornych, kiedy wilgotność powietrza jest nieco wyższa, a temperatura umiarkowana. Wtedy podczas pobytu na zewnątrz należy dobrze zabezpieczyć się przed kleszczami, a po powrocie do domu dokładnie skontrolować ciało.

Aktywności na świeżym powietrzu sprzyjające złapaniu kleszcza

Zacznijmy od tego, że aktywność kleszczy nie powinna wypierać naszej aktywności na świeżym powietrzu. Nie warto z niej rezygnować ze strachu przed ukąszeniem, bo niesie ona zbyt wiele korzyści dla zdrowia. Na szczęście są skuteczne repelenty, które odstraszają kleszcze, a  komary trzymają z dala od nas przez wiele godzin. Kiedy ryzyko spotkania z kleszczem jest największe?

• Spacery i jogging – kleszcze często gromadzą się w obszarach zalesionych, zwłaszcza wzdłuż ścieżek i szlaków, gdzie mogą łatwo przenieść się na ludzi i zwierzęta. Tereny ulubione przez kleszcze są jednocześnie tymi, po których spacerujemy najchętniej: lasy, parki i ogólnie rozumiane tereny zielone.
• Aktywności na trawie – tutaj uwaga na dzieci i ich ochronę przed kleszczami! Gra w piłkę, wylegiwanie się na kocyku, zabawa z psem na polanie i inne aktywności oraz dziecięce rozrywki na świeżym powietrzu niestety sprzyjają spotkaniu z kleszczem.
• Praca w ogrodzie – prace ogrodowe, zwłaszcza przycinanie krzewów, grabienie liści i inne czynności związane z pielęgnacją terenu wokół domu, narażają nas na kontakt z kleszczami, które lubią schronić się w zacienionych i wilgotnych miejscach.
  

Bieganie po łące lub lesie

Bieganie może być wspaniałym sposobem na dbanie o kondycję i kontakt z naturą, jednak istnieje ryzyko złapania kleszcza podczas tego typu aktywności. Kleszcze często gromadzą się na obrzeżach najczęściej uczęszczanych ścieżek, czekając tam na potencjalną ofiarę. Dodatkowo są wyposażone w specyficzne receptory, dzięki którym potrafią wyczuwać drgania, zmiany temperatury czy dwutlenek węgla emitowany przez oddychające organizmy, co ułatwia im zlokalizowanie biegaczy i spacerowiczów. Aby zmniejszyć ryzyko złapania kleszcza podczas biegania po łące lub lesie warto:

• ubrać się odpowiednio – długie rękawy i nogawki oraz nakrycia głowy dość skutecznie chronią przed kleszczami i ich ukąszeniami, a jasne kolory odzieży ułatwiają zlokalizowanie kleszcza na ubraniu;
• stosować repelenty – aplikowanie środków odstraszających kleszcze na skórę i odzież zabezpiecza przed tymi pasożytami nawet do kilku godzin (w zależności od rodzaju użytego preparatu);  
• unikać traw – w przypadku biegania nie jest to trudne, ponieważ wysoka trawa nie sprzyja tej aktywności (najlepiej biegać tam, gdzie trawa jest krótka i nie ma zbyt gęstego podszycia). 

Po powrocie z treningu warto dokładnie sprawdzić ciało pod kątem obecności kleszczy, zwłaszcza w miejscach, gdzie mogłyby się one łatwo przyczepić: pachwiny, okolice pod kolanami, szyja oraz owłosiona skóra.

Poznaj terapeutyczne działanie lasu.

Spacer z psem w lesie

Spacer z psem to część codziennej rutyny wielu z nas i doskonały sposób na aktywność fizyczną, jednakże podczas takiego spaceru istnieje ryzyko, że zarówno właściciel, jak i jego pies mogą złapać kleszcze. Jak zminimalizować to ryzyko u pupila?

• Odpowiednia odzież dla psa – jeśli pies ma długą sierść, warto rozważyć noszenie przez niego specjalnej odzieży – kombinezonu, który może ograniczyć dostęp kleszczy do skóry. Po powrocie ze spaceru należy oczywiście i tak dokładnie sprawdzić sierść psa pod kątem obecności kleszczy. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na obszary, gdzie kleszcze lubią się ukrywać: uszy, brzuch oraz pachwiny.
• Repelenty dla psów – w sezonie, kiedy kleszcze są najbardziej aktywne, dobrze sięgać po specjalnie opracowane repelenty dla psów (w postaci kropelek, obroży nasączonej odpowiednim preparatem i innych). Przez pewien czas zapewniają zwierzakowi skuteczną ochronę przed kleszczami. 

Dodatkowo trzymając psa na smyczy, możemy kontrolować jego ruchy i unikać miejsc, w których ryzyko kontaktu z kleszczami jest większe. Warto o tym pamiętać. Jeśli pies przebywa w obszarach, gdzie występują kleszcze i niestety pojawiły się one już na skórze czworonoga, zastosujmy specjalny preparat odkleszczający, który pomaga w szybkim i skutecznym usuwaniu pasożytów.

Zabawa w okolicy wysokiej trawy

Zabawa w wysokiej trawie i zaroślach dla wielu dzieci jest dużą frajdą pod warunkiem skutecznego zabezpieczenia przed kleszczami. Niezbędne jest odpowiednie ubranie oraz repelent. Po zakończonej aktywności konieczne jest sprawdzenie skóry i pozbycie się ewentualnych intruzów. Warto pamiętać, że nie wszystkie kleszcze przenoszą groźne dla człowieka choroby odkleszczowe. Mapy występowania kleszczy są dostępne online i aktualizowane w każdym sezonie. Zawierają również informacje o miejscach, gdzie występują kleszcze będące nosicielami chorób, głównie boreliozy. Do zakażenia nią dochodzi dopiero po dłuższym kontakcie z zakażonym osobnikiem. Tak więc mamy co najmniej kilka godzin (maksymalnie nawet 24) na bezpieczne usunięcie kleszcza zanim bakterie Borrelia burgdorferi uaktywnią się w jelicie kleszcza i przedostaną do krwiobiegu jego ofiary.

Jak skutecznie zabezpieczyć się przed kleszczami

Skuteczna ochrona przed kleszczami jest konieczna dla osób spędzających dużo czasu na świeżym powietrzu. Najlepszym wyjściem jest zastosowanie co najmniej dwóch uzupełniających się metod – odpowiedniego ubrania, skutecznego repelentu, ultradźwiękowego odstraszacza czy bariery fizycznej, na przykład moskitiery. Ta ostatnia jest konieczna w przypadku noworodków i niemowląt. Pomocna może się okazać również znajomość zwyczajów kleszczy, ulubionych miejsc ich bytowania oraz umiejętność prawidłowego usunięcia intruza.

Nie kładź się na trawie

Leżenie na trawie – rzecz jasna – zwiększa ryzyko kontaktu z kleszczami, zwłaszcza jeśli znajdziemy się na łące, leśnej polanie lub w podobnym miejscu. Kleszcze często przebywają w wysokich zaroślach, szczególnie w wilgotnych obszarach leśnych lub na łąkach. Jeżeli mamy ochotę poleżeć i odpocząć na trawie, wybierzmy miejsce, gdzie jest ona zadbana i – przede wszystkim – krótko przycięta. Tutaj jest znacznie mniejsze ryzyko spotkania kleszcza, ukąszenia i nabawienia się choroby odkleszczowej.

Unikaj gęstych traw

Zdecydowanie! Nie dość, że trudno przez nie przejść, to ryzyko zabrania ze sobą na ubraniu dodatkowego pasażera jest znacznie większe. W takiej sytuacji przydaje się repelent (na przykład eteryczne olejki na kleszcze) oraz ubranie dokładnie osłaniające ciało (im szczelniej tym lepiej). Kleszcze doskonale wyczuwają zbliżającą się ofiarę i gotowe do ataku czekają na źdźbłach trawy i łodygach roślin. Na ich odnóżach znajdują się narządy Hallera wrażliwe nawet na minimalne zmiany temperatury oraz obecność CO2 (pojawiającego się w powietrzu podczas naszego oddychania). Dlatego nawet z odległości 20 m kleszcze wyczują obecność potencjalnego żywiciela.

Noś jasne ubrania

Zakładanie jasnych ubrań nie chroni przed kleszczami, ale może być kolejnym, uzupełniającym sposobem na zmniejszenie ryzyka kontaktu z nimi. W Polsce żyje 19 gatunków kleszczy (spośród 70 występujących w Europie i aż 900 na świecie) i wszystkie mają ciemną barwę – od pomarańczowej, przez odcienie brązu, aż do czarnej. Znacznie łatwiej je zauważyć na jasnym ubraniu i w porę zadziałać – zanim wbiją się w naszą skórę.

Wykorzystuj olejki na kleszcze

Olejki eteryczne to jedna z najskuteczniejszych, naturalnych metod ochrony przed kleszczami. Zależnie od zapachu mogą odstraszyć kleszcze (a także komary i inne owady) na kilkadziesiąt minut lub nawet na kilka godzin. Eukaliptus, cytrusy, lawenda, mięta, rozmaryn czy drzewo herbaciane to aromaty, które kleszcze chętnie ominą. Takie olejki na kleszcze są też zwykle bezpieczne dla dzieci, o ile są stosowane zgodnie z zaleceniami. Mogą z powodzeniem stanowić alternatywę dla środków chemicznych, które bywają mocno drażniące dla skóry i mogą nie być odpowiednie dla najmłodszych.  Jeżeli zależy nam na długotrwałym odstraszeniu kleszczy, warto zastosować mieszanki kilku zapachów, których większa skuteczność została udowodniona w badaniach. Wykorzystuje to jeden z naturalnych odstraszaczy kleszczy – płyn NUTTA. To preparat na bazie olejków eterycznych będący kompozycją eukaliptusa cytrynowego i lawendy oraz drzewa herbacianego, rozmarynu, geranium i grapefruita. Chroni przed kleszczami do 5 godzin.

Dowiedz się więcej w artykule: Naturalne sposoby na kleszcze

Po aktywności oglądaj swoje nogi i ręce

Regularne kontrolowanie swojego ciała po pobycie na terenach, gdzie mogą występować kleszcze – zwłaszcza kiedy kleszcze są najbardziej aktywne (maj, czerwiec, wrzesień, październik) – jest obowiązkowym krokiem w zapobieganiu ukąszeniom i przenoszeniu chorób. Kleszcze nie wybierają miejsc wkłucia przypadkowo. Najdogodniejszym obszarem są ciepłe, dobrze ukrwione fragmenty skóry, w miejscach, gdzie jest ona dodatkowo cienka: pod kolanami i w zgięciach łokci, w pachwinach, okolicach genitaliów oraz pach. Łatwo mogą się ukryć wśród włosów, więc konieczne jest dokładne sprawdzenie także skóry głowy. 

Kleszcze znajdywane bywają również w mniej oczywistych miejscach, których nie warto pomijać podczas oględzin! Wnętrze jamy ustnej, język oraz małżowiny uszne (zwłaszcza miejsca za uchem) należy sprawdzić szczególnie dokładnie u małych dzieci. Dogodnym i również często pomijanym podczas „kleszczowej kontroli” miejscem jest przestrzeń pomiędzy palcami stóp i pępek. Oczywiście trzeba też sprawdzić wszelkie duże powierzchnie skóry – na plecach czy brzuchu, ale powierzchnię nóg i rąk kontrolujemy w pierwszej kolejności.