Jak uniknąć ugryzienia przez kleszcza w lesie lub na łące – praktyczne wskazówki i triki

Kleszcze u dzieci i dorosłych to temat, który powraca przed każdym letnim sezonem. Jest to całkiem zrozumiałe, gdy myśli się o potencjalnie niebezpiecznych chorobach przenoszonych przez te pajęczaki. Na szczęście nie jesteśmy zupełnie bezbronni. Do ochrony przed kleszczami możemy wykorzystać całą gamę różnych sposobów, które minimalizują ryzyko spotkania z nimi. Jak zabezpieczyć się przed kleszczami w lesie, na łące, w wysokiej trawie?

Pierwszą nasuwającą się odpowiedzią jest – oczywiście – unikanie tych miejsc, zwłaszcza w czasie najwyższej aktywności kleszczy w ciągu dnia. Wiadomo jednak, że nie zawsze jest to możliwe. Dlatego należy sięgnąć po określone środki ochrony przed kleszczami. Repelenty bazujące na olejkach eterycznych to jedna z możliwości. Jeśli dodać do tego jeszcze odpowiednią odzież na wędrówkę po lesie czy łące, ryzyko ugryzienia przez kleszcza znacznie maleje!

Ochrona przed kleszczami – coraz ważniejsza

Ocieplenie klimatu powoduje stały wzrost populacji kleszczy. Coraz mniej dni z temperaturami poniżej 0°C sprawia, że kleszcze nie wchodzą w okres hibernacji (diapauzę). To niezwykle odporne pasożyty, więc do istotnego zmniejszenia ich liczebności niezbędne są zimą temperatury na poziomie -10°C lub niższe – i to przez dłuższy czas! Takie warunki powoli stają się dla nas jedynie wspomnieniem. Coraz częściej więc kleszcze żerują praktycznie przez cały rok, a choroby przez nie przenoszone przez cały ten czas zagrażają naszemu zdrowiu. Warto postawić sobie zatem ważne pytanie – jaka ochrona przed kleszczami dla ludzi jest naprawdę skuteczna?

Skuteczne zabezpieczenie przed ukąszeniem przez kleszcza

Skuteczne zniechęcenie kleszczy do atakowania nas wymaga kilku rzeczy: odpowiedniego repelentu, właściwej odzieży oraz zaznajomienia się ze zwyczajami kleszczy, żeby wiedzieć, jak skutecznie ich unikać lub przynajmniej minimalizować ryzyko spotkania z nimi. 

• Repelent ochraniający przed kleszczami – przydatny przez całe lato i wczesną jesień. Regularnie aplikujmy go na skórę i ubranie. Do wyboru jest cała gama substancji czynnych działających na kleszcze odstraszająco. Są wśród nich również naturalne olejki eteryczne, które stanowią skuteczną alternatywę dla chemicznych odpowiedników. Repelenty oparte na działaniu olejków są znacznie bezpieczniejsze dla dzieci i kobiet w ciąży. Ich stosowanie nie powoduje skutków ubocznych, choć – jak każda substancja – mogą u niektórych wywołać reakcję uczuleniową. Osoby o wrażliwej skórze i alergicy powinni więc każdorazowo wykonać próbę na niewielkim fragmencie skóry.
• Ubiór zabezpieczający przed kleszczami – jasne ubrania, które pokrywają możliwie szczelnie ciało, fizycznie ograniczając tym samym dostęp kleszczy do skóry, to dość skuteczna metoda. Wybierajmy też odzież wykonaną z gęstego materiału, aby utrudnić kleszczom wnikanie przez tkaninę. Ze względu na to, że ubranie nigdy nie jest całkowicie szczelnie, po powrocie do domu zawsze dokładnie jednak sprawdzajmy ciało.
• Unikanie obszarów z gęstą roślinnością – kleszcze często przebywają w wysokiej trawie, krzewach i niskich gałęziach, starajmy się więc omijać miejsca z bujną roślinnością i trzymajmy się środków szlaków, ponieważ większość kleszczy gromadzi się na obrzeżach ścieżek, czatując na ofiarę. 

Po powrocie z każdej wycieczki, leśnej wędrówki czy spaceru po łące sprawdźmy całe ciało (najlepiej pod prysznicem) oraz wypierzmy ubrania (zwłaszcza jeżeli są w ciemnych kolorach lub z dużą ilością miejsc, w których kleszcze mogłyby się ukryć) w wysokiej temperaturze. Jeżeli jest to niemożliwe, wytrzepmy je jak najdokładniej. Kleszcze są niezwykle wytrzymałe. Mogą przetrwać bez pożywienia rok, a nawet dłużej, nie znikną więc same w kilka lub kilkanaście godzin z naszej odzieży. Po ponownym założeniu przez nas kurtki lub innego ubrania kleszcz spokojnie będzie kontynuował swoją wędrówkę w poszukiwaniu dogodnego miejsca do ugryzienia.

Przenoszenie kleszczy, czyli jak one na nas polują?

Często zastanawiamy się, skąd w ogóle kleszcze się biorą na naszym ciele – zazwyczaj jest to dla nas spore zaskoczenie. Przecież wyszliśmy tylko na pół godzinki, na spacer z psem, szeroką ścieżką, nie zbaczając nigdzie po drodze… Więc jak to możliwe? Odpowiedź tkwi w ewolucyjnym przystosowaniu kleszczy do szukania potencjalnych żywicieli. Te małe pasożyty nie są zbyt ruchliwe, więc nie są w stanie nas ścigać. Zamiast tego korzystają z możliwości poruszania się na roślinach lub siedliskach zwierząt i czekają na swoją ofiarę. Znajdujący się na zakończeniu przednich odnóży narząd Hallera umożliwia kleszczowi wykrywanie różnych substancji chemicznych, takich jak dwutlenek węgla, feromony, a także inne zapachy emitowane przez zwierzęta. Rejestruje je już z odległości 20 m. Ale jak ostatecznie trafia na naszą skórę? Czy kleszcze skaczą? O typowych skokach, jak w przypadku innych zwierząt, nie ma tu mowy. Kleszcze nie są skoczkami takimi jak na przykład koniki polne, ani nie skaczą na nas z drzew. Żyją na wysokości do 150 cm od podłoża, więc przechodzące ofiary są w ich zasięgu. Zaczepiają się o nie przy użyciu haczyków znajdujących się na jednej parze odnóży. W tym momencie pozostaje już tylko znalezienie dogodnego fragmentu nieosłoniętej skóry do wkłucia.

Olejki eteryczne na kleszcze

Jak się chronić przed kleszczami? Wykorzystując olejki eteryczne. To naturalne substancje o różnorodnych właściwościach, w tym również odstraszających kleszcze czy komary. Wśród ogromnej ilości olejków wyróżnia się grupa zapachów, których kleszcze i komary wyjątkowo nie lubią…

• Aromat drzewa herbacianego – olejek z drzewa herbacianego, choć znany jest przede wszystkim ze swoich właściwości antybakteryjnych i przeciwwirusowych, odstrasza pajęczaki, stanowiąc skuteczną ochronę przed kleszczami.
• Zapach eukaliptusowy – olejek eukaliptusowy to jeden z najskuteczniejszych naturalnych repelentów. Kleszcze bardzo nie lubią jego aromatu. Olejek ten jest pozyskiwany z liści drzew eukaliptusowych, głównie z gatunku Eucalyptus globulus i Eucalyptus radiata. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i chłodzącym jest on też skutecznym środkiem łagodzącym podrażnienia skóry po ukąszeniach insektów i kleszczy. Zastosowanie niewielkiej ilości olejku na skórę w okolicy ukąszenia przynosi ulgę, zmniejszając obrzęk i łagodząc świąd.
• Woń lawendowa – olejek lawendowy uzyskuje się poprzez destylację parową kwiatów lawendy (Lavandula angustifolia). Jest to lubiany przez nas zapach ze względu na właściwości relaksujące i uspokajające. Ma on również działanie odstraszające kleszcze, komary i mole. Pamiętajmy jednak, że to mocny olejek i należy stosować go ostrożnie. Przed aplikacją zawsze warto przeprowadzić test na małej powierzchni, aby upewnić się, że substancja nie wywołuje alergii ani podrażnień.
• Zapachy cytrusowe – kleszcze nie są zbyt zadowolone z cytrusowych zapachów, więc olejki cytrynowy, grapefruitowy, limonkowy czy pomarańczowy mogą dobrze zabezpieczać przed kleszczami.
• Aromat rozmarynowy – zapachy ziołowe to kolejna kategoria aromatów, które kleszcze wolą omijać. Prym wśród nich wiedzie olejek rozmarynowy otrzymywany z liści i kwiatów rozmarynu. Oprócz licznych właściwości poprawiających nasz stan zdrowia (poprawa krążenia, leczenie problemów skórnych, stymulacja wzrostu włosów) olejek rozmarynowy działa odstraszająco na niektóre owady, jak komary czy muchy oraz w pewnym stopniu także na kleszcze. Miejmy jednak na uwadze, że olejek rozmarynowy należy stosować ostrożnie (jest silnie działającą substancją). Nigdy nie nakładamy go bezpośrednio na skórę w czystej postaci.

Każdy z powyższych zapachów z różną skutecznością odstrasza kleszcze, komary i inne owady, ale umiejętne zmieszanie kilku aromatów może znacznie wzmocnić i wydłużyć ochronę. Przykładem takiej kompozycji jest NUTTA, płyn będący połączeniem olejku z eukaliptusa cytrusowego i lawendowego. To ich działanie stanowi główną ochronę przed kleszczami wzmocnioną tu dodatkowo olejkiem rozmarynowym, geraniowym, olejkiem z drzewa herbacianego i grapefruitowym. Kombinacja tych zapachów zapewnia nawet 5-godzinną ochronę przed kleszczami dla ludzi i 4-godzinne zabezpieczenie przed komarami.

Poznaj również najlepsze olejki eteryczne na komary.

Spacer do lasu z kleszczami – jak się ubrać?

Wygodny ubiór to jedna strona medalu, a jaki powinien być, żeby skutecznie chronić nas przed kleszczami w lesie? Dłuższe rękawy i nogawki z pewnością utrudniają pajęczakom dostęp do naszej skóry. Dobrym wyborem będą ponadto buty zakrywające palce i pięty oraz nakrycie głowy osłaniające również kark. Jeszcze większą pewność daje kapelusz trekkingowy z moskitierą, która dodatkowo osłania twarz i szyję.

Unikajmy gęstego zalesienia

Gęste zarośla są schronieniem dla wielu owadów, w tym komarów czy much, ale także dla pajęczaków takich jak kleszcze (w lesie to właśnie tam jest ich zwykle najwięcej). Unikając tych miejsc, zmniejszamy ryzyko ukąszeń. Tereny takie omijamy zresztą zazwyczaj instynktownie, ponieważ poruszanie się po nich nie należy do najłatwiejszych.

Wycieczka na łąkę z kleszczami – czego nie zakładać?

Najlepiej nie zakładajmy krótkich spodenek, szortów czy sukienek mini, które narażą nogi na ugryzienia przez kleszcze na łące oraz na otarcia od roślinności. Im więcej nieosłoniętej skóry, tym łatwiej kleszczom nas zlokalizować. Ułatwieniem dla nich będzie też odzież w ciemnych kolorach, na której zauważenie kleszcza graniczy z cudem (większość gatunków ma barwę ciemnobrązową lub czarną). Jak w każdym przypadku, także w tym, trzeba ubiór dopasować do okoliczności. Nie zakładajmy więc butów na obcasie, zrezygnujmy z delikatnych sandałków, a także elementów garderoby z frędzlami czy innymi ozdobami.

Unikajmy wysokich traw

Należy to zrobić ze względów bezpieczeństwa i wygody. Ryzyko spotkania kleszcza na łące czy polanie porośniętej wysoką trawą jest naprawdę duże. Na szczęście niemal instynktownie unikamy takich miejsc, ponieważ chodzenie po nich jest zwyczajnie niewygodne. Nie tylko trudno zobaczyć przeszkody na drodze, ale także trawa może być mokra lub grząska, co może skutkować upadkiem. Schowane pod wysoką trawą kamienie, dziury lub nierówności terenu stwarzają ryzyko kontuzji.

Jak zabezpieczyć się przed kleszczami – profilaktyka ma znaczenie!

Rozsądne zapobieganie potencjalnym zagrożeniom może znacząco zmniejszyć ryzyko. Czy sami możemy ochronić się przed kleszczami i uniknąć ukąszenia, a nawet spotkania z nimi? Oczywiście! 

• Stosujmy repelenty oparte na olejkach eterycznych.
• Zadbajmy o odpowiedni strój w lesie czy na łące.
• Unikajmy wysokiej trawy, gęstych i wilgotnych zarośli oraz brzegów ścieżek i szlaków, czyli miejsc, w których kleszcze gromadzą się najliczniej i najchętniej. 
• Zaszczepmy siebie i najbliższych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. To jedna z dwóch (obok boreliozy) najczęściej przenoszonych przez kleszcze chorób na terenie naszego kraju. Jest niebezpieczna, ale można się zabezpieczyć!
• Zakupmy narzędzie do wyjmowania kleszczy. Usuniemy je dzięki temu z ciała w całości, zmniejszając zagrożenie infekcją i powikłaniami.

No i przede wszystkim – w razie ugryzienia przez kleszcza w lesie czy na łące, nie panikujmy. Większość kleszczy nie przekaże nam żadnej groźnej choroby. W każdym sezonie powstaje aktualizowana na bieżąco mapa określająca szacunkowo natężenie populacji kleszczy na terenie Polski. Można tam również sprawdzić miejsca, w których istnieje podwyższone ryzyko przeniesienia boreliozy. W razie ugryzienia zachowajmy spokój, fachowo usuńmy kleszcza, miejsce ugryzienia zdezynfekujmy, a w razie pojawienia się niepokojących objawów zgłośmy się do lekarza.