Repelenty na kleszcze — jak chronić się przed ukąszeniami?

Od dawna wiemy, że kleszcze mogą przenosić niebezpieczne choroby, boreliozę czy kleszczowe zapalenie mózgu, dlatego tak ważne jest stosowanie właściwych repelentów – zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Do dyspozycji mamy całą gamę naturalnych sposobów na kleszcze, na przykład środków na bazie olejków eterycznych, oraz zdecydowanie mniej naturalne produkty chemiczne. Czym się różnią? Jak je dozować? I czy aby na pewno wszystkie te repelenty na kleszcze są bezpieczne, zwłaszcza dla najmłodszych?

Niezależnie od rodzaju wybranego repelentu bezpieczeństwo stosowania takich środków wymaga przestrzegania kilku podstawowych reguł. To między innymi unikanie używania preparatu na podrażnioną lub zranioną skórę oraz staranne umycie ciała po powrocie do domu, gdy nie ma już zagrożenia atakiem kleszczy. W przypadku dzieci repelentem nigdy nie spryskujemy dłoni, aby uniknąć przypadkowego dostania się substancji do oczu, nosa czy ust.

Repelenty – co to właściwie jest?

Repelenty to substancje lub preparaty odstraszające owady i pajęczaki (w tym kleszcze) od kontaktu z ludzką skórą. Występują w postaci sprayu, kremu, żelu lub płynu, a ich działanie opiera się na syntetycznych składnikach chemicznych lub naturalnych olejkach eterycznych. 

Zabezpieczenie przed ukąszeniami jest bardzo ważne podczas aktywności na świeżym powietrzu, szczególnie w sezonie występowania kleszczy, który w Polsce jest dość długi. Atakują one od maja (czasami nawet wcześniej) do października. Największe nasilenie przypada na okresy maj – czerwiec oraz wrzesień – październik. Wtedy jest ich szczególnie dużo. Ze względu na coraz wyższe temperatury w ciągu całego roku, sezon występowania kleszczy w naszym kraju niestety stopniowo się wydłuża. Warto pamiętać, że aktywność tych uciążliwych pajęczaków zmienia się w ciągu dnia. Najchętniej szukają ofiar od świtu do południa, a potem mniej więcej od godziny 16.00 aż do zmroku. Jednorazowe zastosowanie repelentu na kleszcze zapewnia zwykle ochronę na kilka godzin. Po upływie tego czasu należy ponownie sięgnąć po wybrany preparat czy po prostu olejek odstraszający kleszcze.

Rodzaje repelentów na kleszcze

Są trzy główne rodzaje repelentów, z których można korzystać, aby ochronić się przed kleszczami, ale także komarami czy meszkami: repelenty chemiczne, naturalne (na bazie olejków eterycznych) oraz elektroniczne.

• Chemiczne repelenty na kleszcze – produkty zawierające syntetyczne substancje chemiczne takie jak DEET (N,N-dietylo-3-metylobenzamid), pikarydyna (ikarydyna) czy IR3535. Działają poprzez odstraszanie owadów i pajęczaków od kontaktu ze skórą. Stosując preparaty z DEET, stajemy się dla kleszczy i komarów zapachowo „niewidzialni”. Warto wiedzieć, że proces ich odstraszania jest skomplikowanym i nadal nie do końca poznanym mechanizmem. Badania nad wieloma aspektami dotyczącymi tego problemu ciągle trwają. Repelenty syntetyczne są często bardzo skuteczne i oferują długotrwałą ochronę, ale… Lista ostrzeżeń na etykietach i precyzyjnie zalecany sposób aplikacji nie są tam umieszczone bez powodu. Stosowanie tego typu silnych preparatów miewa różne skutki uboczne. Również kwestia stosowania ich u małych dzieci jest bardzo dyskusyjna – zwłaszcza w przypadku maluchów ze skłonnościami do alergii, o czym lojalnie ostrzegają sami producenci.
• Repelenty oparte na eterycznych olejkach odstraszających kleszcze – to preparaty bazujące na składnikach pochodzenia naturalnego takich jak olejek eukaliptusowy (z niektórych gatunków eukaliptusa pozyskuje się citriodiol – jeden z najsilniejszych naturalnych repelentów), olejek lawendowy, miętowy, olejek z drzewa herbacianego, geranium i wiele innych. Naturalne repelenty na kleszcze są często preferowane przez osoby poszukujące alternatywnych, bardziej organicznych środków ochrony. Dają one skuteczne zabezpieczenie, choć przez stosunkowo krótki czas, więc aplikację należy ponawiać. Ich stosowanie jest bezpieczne, ale także trzeba ich używać zgodnie z zaleceniami producenta.
• Repelenty elektroniczne – obok repelentów chemicznych i naturalnych istnieją również repelenty elektroniczne. Są to niewielkie urządzenia, które emitują dźwięki lub światło odstraszające kleszcze, komary i inne owady. Skuteczność tych produktów bywa jednak różna, a niektórzy eksperci w ogóle kwestionują ich efektywność.

Niektóre spośród repelentów na kleszcze są przeznaczone do aplikowania na skórę, inne wyłącznie do stosowania na odzieży, a nie bezpośrednio na ciele. Używanie tych drugich produktów jest korzystniejsze dla osób skłonnych do reakcji alergicznych, u których aplikacja jakichkolwiek środków na skórę może być problematyczna.

Repelenty z DEET

Repelenty zawierające DEET zapewniają długotrwałą ochronę nie tylko przed kleszczami. Sprawdzają się również w przypadku moskitów. Znaczenie ma stężenie tej substancji w danym produkcie. Pamiętajmy jednak, że nawet jeśli nie jest ono największe z możliwych, stosowanie takich środków niesie ze sobą pewne ryzyko…

• Możliwe reakcje skórne – u wrażliwych osób może wystąpić podrażnienie, pieczenie lub zaczerwienienie skóry (alergicy mogą być bardziej podatni na tego typu efekty uboczne). W razie pojawienia się wysypki, swędzenia czy innych zmian trzeba natychmiast umyć skórę!
• Ryzyko przedawkowania – przy stosowaniu repelentów z DEET, zwłaszcza u dzieci, istnieje ryzyko przedawkowania. Dlatego tak ważne jest używanie tych preparatów tylko zgodnie z zaleceniami producenta i nieprzesadzanie z ilością. Tutaj więcej wcale nie znaczy lepiej.
• Interakcje z innymi substancjami – istnieje ryzyko, że DEET może reagować z niektórymi materiałami, jak tworzywa sztuczne, lakierowane powierzchnie lub niektóre rodzaje ubrań i sprzętu. Czytajmy więc dokładnie ostrzeżenia i instrukcje stosowania danego preparatu, ponieważ ewentualne interakcje zależą od ilości substancji czynnej, albo lepiej… Stosujmy repelenty na kleszcze na bazie olejków eterycznych, których użycie jest znacznie bezpieczniejsze.
• Ograniczenia u dzieci – American Academy of Pediatrics zaleca unikanie stosowania DEET u dzieci poniżej 2. miesiąca życia oraz ograniczenie stężenia DEET w przypadku starszych dzieci (do maksymalnie 30%). Warto wziąć sobie to do serca.

Mimo wszystkich wymienionych potencjalnych zagrożeń, DEET jest nadal uznawany za skuteczny i bezpieczny, gdy stosuje się bazujące na tym preparaty zgodnie z zaleceniami.

Repelenty z naturalnymi olejkami eterycznymi

Repelenty oparte na naturalnych olejkach eterycznych odstraszających kleszcze, takich jak na przykład olejek eukaliptusowy, lawendowy czy miętowy, stanowią dobrą alternatywę dla tych z zawartością chemicznych substancji odstraszających. Kleszcze nie lubią większości intensywnych zapachów, co skutecznie wykorzystują naukowcy, badając i komponując różne mieszanki olejków. Jaka jest ich skuteczność? Okazuje się, że zupełnie wystarczająca, o ile wybierzemy odpowiedni produkt i prawidłowo go stosujemy.

Badania wykazują, że olejki eteryczne, jak między innymi eukaliptusowy, lawendowy, olejek o zapachu cytrusów czy miętowy, są skuteczne w odstraszaniu kleszczy i komarów. Ich działanie jest jednak krótsze niż preparatów chemicznych, wymagają więc częstszej aplikacji. Czas ochrony to – zależnie od użytego olejku – od około 20 minut do kilku godzin. Okazuje się też, że mieszanki olejków eterycznych mogą być bardziej skuteczne w odstraszaniu niż pojedyncze zapachy. Dobrym przykładem jest tu nowa marka środków przeciw owadom i kleszczom – NUTTA – połączenie olejku z eukaliptusa cytrynowego, olejku lawendowego, rozmarynowego, geranium, olejku z drzewa herbacianego oraz grapefruita. Ten odstraszacz kleszczy doskonale radzi sobie też z komarami. Zapewnia skuteczną ochronę aż przez 4-5 godzin po jednorazowym zastosowaniu.

Stosowanie repelentów przez dzieci i kobiety w ciąży

Stosowanie repelentów na kleszcze przez dzieci i kobiety w ciąży wymaga szczególnej uwagi, ponieważ ich skóra może być bardziej wrażliwa na niektóre składniki chemiczne, a także naturalne. W okresie ciąży może również wystąpić nadwrażliwość na wiele zapachów. W przypadku dzieci środki powinny być ponadto odpowiednio dostosowane do ich wieku i zawierać wyłącznie składniki uznawane za bezpieczne dla najmłodszych. Ze względu na ryzyko stosowania preparatów z DEET u małych dzieci zawsze lepszym wyborem są produkty oparte na naturalnych olejkach odstraszających kleszcze i komary. W tym przypadku wywołanie niepożądanych reakcji skórnych jest zdecydowanie mniej prawdopodobne, choć ryzyko alergii jest zawsze, dlatego zaleca się ostrożność.

Dowiedz się więcej o tym, jak chronić dzieci przed kleszczami.

Bezpieczne środki do ochrony przed kleszczami bez DEET

Grupa preparatów ochronnych, które nie zawierają DEET, to głównie produkty oparte na naturalnych składnikach (jak olejki eteryczne) lub innych substancjach, które są mniej toksyczne dla ludzi niż DEET. 

• Naturalne olejki odstraszające kleszcze – do zapachów nielubianych przez kleszcze, komary i wiele innych owadów należą eukaliptusowy, lawendowy, miętowy, rozmarynowy, cytrynowy oraz pozostałe cytrusowe aromaty. Każdy z nich działa w różnym stopniu odstraszająco na kleszcze. Produkty oparte na tych składnikach mogą być z powodzeniem stosowane u dorosłych i dzieci.
• Ikarydyna, IR3535 – substancje chemiczne o działaniu odstraszającym owady i kleszcze, mniej toksyczne niż DEET i uważane za bezpieczną alternatywę. Produkty z pikarydyną lub IR3535 mogą zapewnić kilkugodzinną ochronę.

Przed użyciem jakiegokolwiek produktu biobójczego pamiętajmy jednak, aby ZAWSZE przeczytać etykietę i instrukcję stosowania preparatu. Trzeba upewnić się, że repelent jest odpowiedni dla danej grupy wiekowej i nie wywoła reakcji alergicznych. W przypadku wątpliwości warto skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą.

Źródła:

https://www.aap.org/en/news-room/news-releases/health–safety-tips/american-academy-of-pediatrics-get-kids-outdoors-and-use-these-safety-tips-to-ward-off-insects-and-prevent-sunburn/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6189689/