Babka lancetowata

Nazwa naukowa: Plantago lanceolata

Rodzina: Plantaginaceae

Opis rośliny: Babka lancetowata to roślina wieloletnia, której korzenie sięgają niemal całej Europy, Afryki Północnej oraz Azji zachodniej, a nawet sięga aż po Himalaje i podbija Amerykę Północną, Środkową i Południową, Hawaje, Australię, nawet Madagaskar. Jest bezłodygową byliną, osiągającą 20-80 cm wysokości. Posiada grube kłącze i włókniste korzenie. Liście są ułożone w gęstą rozetę, a ogonki są tak długie jak liście (10-20 cm). Liście są lancetowate, szerokie od 1 do 3 cm, gładkie lub rzadko owłosione (bardziej owłosione w suchych siedliskach). Kwiatostan to krótki kłos, gęsto obsypany białymi kwiatami. Owocem jest torebka o długości 3-5 mm, zawierająca od 1 do 3 nasion. Nasiona są żółto-brązowe do ciemnobrązowych lub czarnych, podłużne, o długości 2-3 mm, śluzowate po zwilżeniu. Kwitnie głównie od maja do sierpnia, ale może rozpocząć kwitnienie już w kwietniu i kontynuować je aż do pierwszych przymrozków. Jest rośliną wiatropylną, choć owady również odwiedzają ją, aby zbierać z niej pyłek. Występuje bardzo pospolicie i możesz ją spotkać na drogach, w lasach, na łąkach lub pastwiskach. Jest tolerancyjna na suszę i znajdziesz ją nawet w trudnych warunkach miejskich.

Historia i tradycja

To pozornie niepozorna roślina, uznawana za pospolity chwast, była wspominana już w X wieku, przez pogańskich Anglosasów. Znalazła swoje miejsce w Nigon Wyrta Galdor, czyli słynnym Czarze (lub błogosławieństwie) Dziewięciu Ziół. Napisano o niej następującą zwrotkę:

I Ty, Babko, matko ziół,

Otwarta na wschodzie, potężna w głębi.

Nad Tobą skrzypiały rydwany, nad Tobą królowe jeździły,

Nad Tobą panny wołały, nad Tobą byki parskały.

Ty się im wszystkim oprzełaś, Ty się na nie rzuciłaś.

Niech i truciznę i zarazę pokonasz,

I plugawego wroga grasującego przez krainę.

(tłum. Konstantyn Petertil)

Babka lancetowata może się większości kojarzyć z czasami dzieciństwa, kiedy to zbierało się ją, żuło i przykładało do efektów podwórkowych zabaw – czyli wszelkich skaleczeń, zadrapań i drobnych ran. I to dobry trop, bo faktycznie babka (nie tylko ta lancetowata, także Babka zwyczajna) zasłynęła na kartach historii jako roślina hamująca krwawienia. Okłady z babki znajdowały zastosowanie także przy bólach głowy i jako naturalne „plastry” na czyraki, oraz inne zaognione wykwity skórne. W lecznictwie ludowym ceniono babkę także przy problemach układu oddechowego, szczególnie przy wszelkich infekcjach związanych z gardłem i kaszlem. Miała działać jako łagodny i bezpieczny środek wykrztuśny, który szczególnie chętnie podawano młodszym i dzieciom.

Babka jest rośliną o szerokim zasięgu występowania i jest dobrze znana także w innych krajach. Na przykład, w Turcji świeże liście babki stosuje się na ropne wrzody w celu pobudzenia procesów ropienia, co ma przyspieszyć późniejsze gojenie się. W Ameryce Południowej babkę podaje się przy zapaleniu spojówek lub innych podrażnień oczu, oraz do leczenia ran. A na północy Bałkanów napary z liści babki były (i nadal są) cenionym remedium na skurcze żołądka.

Tradycyjne zastosowania babki

Tradycyjnie świeże liście babki były wykorzystywane w postaci okładów – w całości, zmiażdżone, przeżute, zmielone lub wyciskane. Najczęściej samodzielnie, czasami w kombinacji z jeszcze innymi roślinami o podobnym działaniu. Takie okłady przykładano do ran, krwotoków, czyraków, ropni, stanów zapalnych skóry, różnych skórnych wykwitów, reakcji alergicznych (głównie objawiających się pod postacią stanów zapaleniu spojówek) lub ukąszeń owadów. Babkę stosowano również w formie naparów, które są cenione szczególnie w przypadku różnych problemów i infekcji dróg oddechowych, takich jak przeziębienia, kaszel suchy i mokry, katar, zapalenia oskrzeli, ale nie tylko – bo stosowane je też przy problemach żołądkowych, zatwardzeniach (ma lekkie działanie przeczyszczające), biegunkach, łagodnych infekcjach dróg moczowych i w celu ogólnego wzmocnienia organizmu w sezonie wiosennym (tutaj chętnie sięgano po młode, wiosenne listki). Niektóre tradycje zielarskie nawet wymieniają babkę jako roślinę wzmacniającą wypadające włosy.

Kompozycja chemiczna

• glikozydy irydoidowe 2-3% (aukubina, katalpol)
• polisacharydy (ramnogalakturonian, ramnoarabinogalaktan)
• śluzy 2-6,5%
• flawonoidy (apigenina, luteolina)
• glikozydy fenyloetanoidwe (akteozyd, plantamajozyd)
• garbniki
• allantoina
• kwasy fenylokarboksylowe (p-hydroksybenzoesowy, protokatechowy)
• minerały (głównie cynk i potas)
• śladowe ilości olejku eterycznego

Działanie i właściwości farmakologiczne

1. W badaniach przeprowadzonych przez Krafta w 1997 roku chciano sprawdzić wpływ syropu zawierającego ekstrakt z babki lancetowatej na problemy układu oddechowego. Badania przeprowadzono na grupie 593 pacjentów, którzy chorowali m.in. na ostre zakażenia dróg oddechowych, ostre zapalenia oskrzeli i drażniący kaszel. Po 3-14 dniach stosowania syropu zauważono, że intensywność kaszlu zmalała o 67%, częstotliwość kaszlu o 66%, a bóle w klatce piersiowej spowodowane kaszlem zmalały o 80%. Co ciekawe, w trakcie badań ponad połowa biorących w nich udział lekarzy oceniła skuteczność syropy z babki lancetowatej jako dobrą, niektórzy jako wręcz doskonałą. Chociaż w badaniach zabrakło grupy kontrolnej to i tak zasugerowano, że tradycyjne stosowanie babki lancetowatej przy schorzeniach układu oddechowego odnajduje swoje uzasadnienie. Inni badacze (Wegener et al. 1999) także polecają stosowanie babki lancetowatej przy uporczywych kaszlach, szczególnie u dzieci.
2. W badaniach in vitro na mysich makrofagach (Vigo et al. 2005) starano się sprawdzić działanie przeciwzapalne ekstraktów z liści, kwiatów i korzeni babki lancetowatej na mediatory stanu zapalnego. Okazało się, że oprócz działania przeciwzapalnego wykazują działanie antyoksydaycjne, poprzez hamowanie produkcji tlenku azotu i usuwanie wolnych rodników. Badacze sugerują, że przeciwzapalne działanie ekstraktów z babki opiera się głównie na hamowaniu reaktywnych form tlenu. Natomiast inne badania in vitro (Herold et al. 2003) wykazały, że w zależności od dawki, preparaty z babki lancetowatej mogą wpływać na hamowanie enzymów prozapalnych (COX-2). Są jeszcze badania Marchesan et al. (1998) w których działanie przeciwzapalne babki porównano do hydrokortyzonu i innych popularnych substancji.
3. Babka lancetowata wykazuje działanie przeciwbakteryjne, co udowadniają badania Haznagy (1970), Felklova (1958) i Elich (1962). Sok wyciśnięty z liści roślin i wodne ekstrakty babki mają działać w ten sposób na szereg różnych bakterii. Oprócz tego, może mieć działanie przeciwwirusowe – aukubina jest wykorzystywana w produkcji leków hamujących replikację wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV) (Chang, 1997). Za to działanie odpowiadać mogą także kwasy, saponiny i garbniki, które również wykazują działanie przeciwko wirusom (Chattopadhyay et al. 2008; Büechi, 1998, Büechi, 1996). Ciekawostką są pojedyncze badania pokazujące pozytywny wpływ naparu z babki lancetowatej na pacjenta z chorobą AIDS, jednak wymagane są dalsze badania potwierdzające (Abdin, 2006).
4. Ekstrakty wodne z babki również mogą zaoferować wsparcie przy gojeniu ran i urazów skóry. Badania sugerują się potwierdzać to historyczne działanie. Jedne z nich (Kováč et al. 2015) wykazały, że w ranach szczurów leczonych ekstraktem z babki lancetowatej znajdowało się więcej miofibroblastów (mających kluczowe znaczenie w procesie bliznowacenia), a rany te wykazywały znacznie szybsze tempo skurczu. Ponadto leczone szczury miały znacznie wyższą wytrzymałość ran na rozciąganie.

Zastosowanie terapeutyczne

Użycie wewnętrzne: Infekcje układu oddechowego, przeziębienia, drażniący kaszel, stany zapalne układu oddechowego, kaszel suchy i mokry, katary, zalegająca wydzielina, przesuszone błony śluzowe, chrypka, stany zapalne gardła i jamy ustnej, problemy żołądkowe, choroby wrzodowe żołądka, problemy z trawieniem, biegunki, zatwardzenia, łagodne infekcje dróg moczowych, wsparcie funkcjonowania wątroby.

Użycie zewnętrzne: Drobne skaleczenia i rany, urazy skóry, stany zapalne skóry, lekki bóle stawowe, oparzenia, obrzęki, stłuczenia, łuszczyca, skóra atopowa, otarcia, odleżyny, stany zapalne oczu, zapalenia spojówek, ropnie, czyraki, reakcje alergiczne na skórze, lekkie bóle głowy.

Dawkowanie i administracja

Napar z babki: 1-2 łyżeczki suszonego ziela zalać szklanką gorącej wody i parzyć pod przykryciem 15-20 minut.

Odwar z babki: 1-2 łyżeczki suszonego ziela zalać szklanką wody, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 10-15 minut.

Okłady z liści babki: Zmiażdż świeże liście babki lancetowatej (tradycyjnie można je także przeżuć) i nałóż bezpośrednio na skórę. Możesz też przygotować zimną infuzję, dodając 1-2 łyżeczki suszonego ziela do szklanki wody w temperaturze pokojowej i macerując przez 2-3 godziny, często mieszając. Tak przygotowaną infuzję nakładaj miejscowo na skórę. Dla wzmocnienia efektu możesz przykryć skórę bandażem, gazą lub innym kawałkiem materiału.

Bezpieczeństwo

Efekty uboczne: Babka lancetowata jest stosunkowo bezpieczną rośliną i nie ma szczególnych efektów ubocznych. Jeżeli przyjmujesz jakieś leki, stosowanie babki należy skonsultować z lekarzem prowadzącym, ponieważ może wywoływać lekkie działanie przeczyszczające i moczopędne.

Interakcje i przeciwskazania: Nieznane.

Ciąża i laktacja: Babka lancetowata stosowana zewnętrznie w trakcie ciąży i karmienia piersią nie powinna stanowić zagrożenia, jednak dla pewności skonsultuj się ze swoim lekarzem prowadzącym.

Dzieci i seniorzy: Preparaty z babki są stosunkowo bezpieczne dla dzieci, jednak należy stosować je z umiarem.

***

Bibliografia

1. Abdin, M. (2006). Possible role for Plantago lanceolata in the treatment of HIV infection. Townsend Letter, 275, 92-93.
2. Büechi, S. (1998). Antivirale Gerbstoffe. Deutsche Apotheker-Zeitung, 138, 67-78
3. Büechi, S. (1996). Antivirale Saponine. Deutsche Apotheker-Zeitung, 136, 19-28
4. Chang, I. (1997). Antiviral activity of aucubin against hepatitis B virus replication. Phytotherapy Research, 11(3), 189-192. https://doi.org/10.1002/(sici)1099-1573(199705)11:3<189::aid-ptr67>3.0.co;2-r
5. Chattopadhyay, D., & Khan, M. T. (2008). Ethnomedicines and ethnomedicinal phytophores against herpesviruses. Biotechnology Annual Review, 14, 297-348. https://doi.org/10.1016/s1387-2656(08)00012-4
6. Elich, J. (1962). Die antibakterielle Aktivität einiger einheimischer plantago-arten. Berlin, FU, Diss.
7. Felklova, M. (1958). Antibacterial properties of Plantago lanceolata extracts. Pharm Zentralhalle, 97, 61-65
8. Haznagy, A. (1970). Recent results with Plantaginis folium. Herba Hung, 9, 57-63
9. Herold, A., Cremer, L., Călugaru, A., Tamaş, V., Ionescu, F., Manea, S., & Szegli, G. (2003). Hydroalcoholic plant extracts with anti-inflammatory activity. Roumanian archives of microbiology and immunology, 62(1-2), 117–129.
10. Kováč, I., Ďurkáč, J., Hollý, M., Jakubčová, K., Peržeľová, V., Mučaji, P., Švajdlenka, E., Sabol, F., Legáth, J., Belák, J., Smetana, K., Jr, & Gál, P. (2015). Plantago lanceolata L. water extract induces transition of fibroblasts into myofibroblasts and increases tensile strength of healing skin wounds. The Journal of pharmacy and pharmacology, 67(1), 117–125. https://doi.org/10.1111/jphp.12316
11. Kraft, K. (1997). Therapeutisches Profil eines spitzwegerichkraut-fluidextraktes bei akuten respiratorischen Erkrankungen im kindes- und Erwachsenenalter. Phytopharmaka III, 199-209. https://doi.org/10.1007/978-3-642-95993-6_17
12. Marchesan, M., Paper, D. H., Hose, S., & Franz, G. (1998). Investigation of the antiinflammatory activity of liquid extracts of Plantago lanceolata L. Phytotherapy Research, 12(S1), S33-S34. https://doi.org/10.1002/(sici)1099-1573(1998)12:1+<s33::aid-ptr242>3.0.co;2-b
13. Vigo, E., Cepeda, A., Gualillo, O., & Perez-Fernandez, R. (2005). In-vitro anti-inflammatory activity of Pinus sylvestris and Plantago lanceolata extracts: Effect on inducible nos, cox-1, cox-2 and their products in J774A.1 murine macrophages. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 57(3), 383-391. https://doi.org/10.1211/0022357055605
14. Wegener, T., & Kraft, K. (1999). Der Spitzwegerich (Plantago lanceolata L.): Reizlinderung bei Infektionen der oberen Atemwege [Plantain (Plantago lanceolata L.): anti-inflammatory action in upper respiratory tract infections]. Wiener medizinische Wochenschrift, 149(8-10), 211–216.