Arnika górska

Nazwa naukowa: Arnica montana

Rodzina: Asteraceae

Opis rośliny: Arnika górska to roślina występująca głównie w górskich regionach Europy, Azji i Ameryki Północnej. Nazwa arniki może pochodzić od greckiego słowa αρνάκι (arnaki), oznaczającego jagnię, co odnosi się do charakterystycznych, jakby lekko owłosionych, liści tej rośliny. Arnika górska jest byliną o wysokości od 20 do 60 centymetrów. Charakteryzuje się wąskimi, lancetowatymi liśćmi, zwykle owłosionymi, które rosną w przyziemnej różycy. Kwiaty arniki są duże, żółte i mają formę koszyczka. Kwiatostany pojawiają się na szczycie sztywnych, nierozgałęzionych łodyg. Arnika bardzo dobrze dostosowuje się do środowisk z trudnymi warunkami przetrwania, dlatego można ją spotkać w obszarach górskich, gdzie rośnie na łąkach, pastwiskach, a także w lasach świerkowych i modrzewiowych.

Konserwacja: Arnika podlega szczególnej ochronie ze względu na swoje gatunkowe zagrożenie. W analizie Czerwonej listy roślin i grzybów Polski, a także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, znajduje się w kategorii gatunków zagrożonych wymarciem (oznaczenie zagrożenia VU). Dlatego pamiętaj, aby arniki NIE ZBIERAĆ z jej naturalnych środowisk w Polsce i korzystać wyłącznie z surowca pochodzącego z upraw.

II. Historia i tradycja

To wyjątkowo tajemnicza roślina, która w odróżnieniu do innych, nie pojawiała się w starożytnych greko-rzymskich farmakopeach i podaniach ludowych, chociaż była i nadal jest niezwykle pospolita na terenach obecnej Chorwacji, Mołdawii i Pirenejów. Święta Hildegarda w księdze „Physica” wspomina ziele o nazwie wuntwurtz, o którym pisze następująco: „Jeśli między skórą a ciałem pojawią się plamy i pęcherze, zagotuj zioło w wodzie i owiń nim skazy, a wówczas człowiek zostanie uzdrowiony”. Badacze podejrzewają, że pod tą nazwą mogła kryć się właśnie arnika, chociaż nie ma co do tego pewności, ponieważ to słowo pojawia się wyłącznie w księgach średniowiecznej mniszki. Święta Hildegarda wspomina także o wolfsgelegena, która dla mniszki była tym samym, co wuntwurtz.

Jedynymi z pierwszych wspomnień o arnice jest pochodząca z 1558 roku ilustracja włoskiego naturalisty, lekarza i botanika Pietro Andrea Mattioliego, który w XVI przedstawił ją w swojej publikacji zielarskiej pod nazwą „alisma”. A w 1625 roku ród kupiecki z Florencji nadał arnice swoją współczesną nazwę, co zostało uwiecznione jako notatka w zielniku Johanna Jakoba von Bergzaberna. To on jako pierwszy opisał arnikę jako ziele stosowane w leczeniu „tych, którzy upadli lub zranili się podczas pracy”. Możemy więc uznać, że prawdopodobnie odnosi się to do nowoczesnego zastosowania arniki przy siniakach, napiętych mięśniach, skręconych stawach i najróżniejszych stanów zapalnych skóry. Jest jeszcze opat Kneipp, który umieścił arnikę na czele listy ziół leczniczych stosowanych przy gojeniu ran. A o swojej roślinie numer jeden, pisał: „Tynktura z Arniki jest tak dobrze znana i stosowana w celu gojenia ran oraz jako okład, że uważam za niepotrzebne jakiekolwiek dalsze wyjaśnianie tego tematu”.

Wraz z szybkim rozwojem świata medycyny i farmacji w XVIII wieku, arnika stała się tematem licznych rozpraw naukowych. Dopiero wtedy ówcześni farmaceuci zaczęli poświęcać jej większą uwagę i poszukiwano sposobów na jej praktyczne zastosowanie. Arnika także stała się inspiracją dla Hahnemanna do rozwoju homeopatii, ponieważ zauważono, że jej spożycie nie do końca jest bezpieczne i niesie ze sobą ryzyko zatrucia. Dlatego poszukiwano sposobów na wewnętrzne stosowani, które będą w miarę bezpieczne i rozsądne. Do dzisiaj arnika nie jest rośliną, którą zaleca się aby spożywać, a jej największy potencjał tkwi w stosowaniu zewnętrznym na skórę.

Tradycyjne zastosowanie arniki

Za główne zastosowania arniki uznaje się problemy ze stawami, mięśniami i takimi bardziej ogólnymi dolegliwościami bólowymi, oraz w celu przyspieszenia procesów gojenia ran i skóry. Obecnie monografie i farmakopee wspominają także o użyciu arniki na krwiaki, żylaki, stany zapalne żył, stłuczenia, oraz choroby wrzodowe. Najczęściej arnikę spotkasz w postaci sprejów stosowanych zewnętrznie, ale także w różnych żelach, nalewkach, kremach i, co najważniejsze, maściach, które stały się szczególnie ulubioną formą użycia arniki w życiu codziennym. Kremy i maści zazwyczaj zawierają od 10 do nawet 25% ekstraktów z arniki w swoim składzie – często w postaci nalewki lub, w czasach obecnych, ekstraktu CO2 z arniki.

Kompozycja chemiczna

• laktony seskwiterpenowe (helanina, arnifolina, arnolidy)
• olejek eteryczny (jego skład jest różny w zależności od wieku rośliny i stanowiska; jednak pojawia się w nim tymol i etery tymolu)
• flawonoidy (eupafolina, patuletyna, spinacetyna)
• kwasy fenolowe
• żywice
• taniny
• gorycze (arnicina)
• kumatryny
• karotenoidy
• polisacharydy
• śluzy

Działanie i właściwości farmakologiczne

1. Arnika znajduje swoje zastosowanie przede wszystkim na wszelkiego rodzaju urazy i uszkodzenia, wspierając procesy gojenia się skóry. Na przykład badania Widrig et al. (2007) pokazały, że żel arnikowy skutecznie pomagał w uśmierzeniu bólu i przywróceniu poprawnego funkcjonowania i mobilności dłoni u pacjentów zmagających się ze zwyrodnieniowym zapaleniem stawów. Natomiast w innych badania (Leu et al. 2010) okazało się, że preparaty z arniki stosowane na skórę pomagają w szybszym gojeniu się siniaków. Jeszcze badania Knuesel et al. (2002), w których żel z arniką obniżał ogólny poziom bólu i sztywności u pacjentów ze zwyrodnieniem stawów kolanowych.
2. Ekstrakty arnikowe, w tym nalewki, ekstrakty olejowe i CO2, wykazują znaczące działanie przeciwzapalne, zarówno całościowo, jak i dzięki indywidualnym związkom chemicznym w jej składzie. Seskwiterpenowe laktony, takie jak helenalina, arnifolina i arnicolidy, są uważane za aktywne składniki odpowiedzialne za to działanie (Foster & Tyler, 1999). Inne badania i źródła wskazują, że arnika może wpływać na różne szlaki immunologiczne, hamując procesy prozapalne.
3. Arnika wykazuje działanie przeciwbakteryjne (do pewnego stopnia), które obejmuje zdolność arniki do hamowania wzrostu bakterii, co może mieć znaczenie w kontekście procesów gojenia się ran i ich ochrony przed infekcjami. Chociaż działanie to jest ograniczone, stanowi dodatkowy atut arniki (Puhlmann et al. 1991)
4. Wyniki badań klinicznych sugerują, że preparaty arniki mogą efektywnie łagodzić ból u pacjentów z chorobami zwyrodnieniowymi stawów lub w przypadku bóli mięśniowych (Widrig et al. 2007). Odkrycia te potwierdzają tradycyjne zastosowanie arniki w łagodzeniu dolegliwości bólowych.
5. Seskwiterpenowe laktony, zwłaszcza helenalina, nadają arnice właściwości immunostymulujące. Poprzez stymulowanie fagocytozy, ekstrakty z arniki wspomagają aktywację komórek odpornościowych, co może przyczynić się do skuteczniejszej obrony organizmu przed patogenami (Hoffmann, 2003).
6. Helenalina i frakcje polisacharydowe arniki także regulują procesy immunologiczne, zwłaszcza poprzez stymulację alternatywnego szlaku układu dopełniacza. To przyczynia się do skutecznej obrony przed infekcjami.
7. Arnika górska wykazuje działanie antyoksydacyjne, co jest istotne w kontekście ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym. Chociaż ten temat wymaga dalszych badań, to potencjał arniki do neutralizacji wolnych rodników i skutków stresu oksydacyjnego może przyczynić się do ogólnego wsparcia zdrowia (Saluk-Juszczak et al., 2010).

Zastosowanie terapeutyczne

Użycie zewnętrzne: Siniaki i stłuczenia, obrzęki, urazy skóry, bóle mięśni, bóle stawów, stany zapalne skóry, urazy sportowe, opuchnięcia spowodowane ukąszeniami owadów, drobne rany, lekkie działanie przeciwbólowe, poprawa krążenia, łagodzenie zakwasów, reakcje alergiczne skórne, żylaki.

Dawkowanie i administracja

Arnika jest stosowana wyłącznie zewnętrznie. Nie spożywaj jej bez wcześniejszej konsultacji z doświadczonym fitoterapeutą i swoim lekarzem prowadzącym.

Napar z arniki do stosowania zewnętrznego: 1 łyżkę suszonego ziela zalać szklanką gorącej wody i parzyć pod przykryciem 20-30 minut. Ostudzony napar arnikowy przechowuj w lodówce do kilku dni, stosuj miejscowo na skórę do jej przemywania lub przygotuj okład;

Nalewka arnikowa do stosowania zewnętrznego: Nalewkę przygotuj stosując proporcję 1:10 – na każdą jedną część ziela arniki, użyj dziesięciu części alkoholu 60-70%. Maceruj w alkoholu przez 2-3 tygodnie, po czym dokładnie odsącz i przefiltruj przez drobną gazę. Do stosowania miejscowego użyj kilku mililitrów nalewki arnikowej, które dokładnie wetrzesz w skórę. Czynność można powtarzać kilka razy dziennie. Dla wzmocnienia efektu, natarte nalewką miejsce obwiń szczelnie gazą lub bandażem i trzymaj przez kilkanaście minut.

Bezpieczeństwo

Efekty uboczne: Arniki nie spożywaj bez konsultacji z doświadczonym fitoterapeutą i lekarzem. Arnika jest stosunkowo bezpieczna w użyciu zewnętrznym na skórę, jednak czasem niektórzy mogą doświadczać lekkich objawów alergicznych, np. zaczerwienienie, wysypka, lekkie podrażnienie. Stosowanie nalewek arnikowych na skórę może wysuszać skórę, przez wysoką zawartość alkoholu. Jeżeli Twoja skóra jest szczególnie wrażliwa, nalewkę arnikową możesz rozcieńczyć z wodą.

Interakcje i przeciwskazania: Arnika stosowana zewnętrznie na skórę nie powinna wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami. Zachowaj szczególną ostrożność stosując arnikę na uszkodzoną skórę. Dla pewności skonsultuj się ze swoim lekarzem lub farmaceutą.

Ciąża i laktacja: Arnika stosowana zewnętrznie w trakcie ciąży i karmienia piersią nie powinna stanowić zagrożenia, jednak dla pewności skonsultuj się ze swoim lekarzem prowadzącym.

Dzieci i seniorzy: Preparaty z arniki do użycia zewnętrznego nie powinny być stosowane u dzieci poniżej 3. roku życia. Wyjątkiem mogą być preparaty apteczne, przebadane i dopuszczone do użycia u dzieci młodszych (zapytaj farmaceutę lub sprawdź zalecenia producenta).

***

Bibliografia

1. Adkison, J. D., Bauer, D. W., & Chang, T. (2010). The effect of topical arnica on muscle pain. The Annals of pharmacotherapy, 44(10), 1579–1584. https://doi.org/10.1345/aph.1P071
2. Alonso, D., Lazarus, M. C., & Baumann, L. (2002). Effects of topical arnica gel on post-laser treatment bruises. Dermatologic Surgery, 28(8), 686-688. https://doi.org/10.1046/j.1524-4725.2002.02011.x
3. Foster, S., & Tyler, V. E. (1999). Tyler’s honest herbal: A sensible guide to the use of herbs and related remedies. Psychology Press.
4. Hoffmann, D. (2003). Medical herbalism: The science and practice of herbal medicine. Simon & Schuster.
5. Knuesel, O., Weber, M., & Suter, A. (2002). Arnica montana gel in osteoarthritis of the knee: an open, multicenter clinical trial. Advances in therapy, 19(5), 209–218. https://doi.org/10.1007/BF02850361
6. Leu, S., Havey, J., White, L. E., Martin, N., Yoo, S. S., Rademaker, A. W., & Alam, M. (2010). Accelerated resolution of laser-induced bruising with topical 20% arnica: a rater-blinded randomized controlled trial. The British journal of dermatology, 163(3), 557–563. https://doi.org/10.1111/j.1365-2133.2010.09813.x
7. Puhlmann, J., Zenk, M.H., & Wagnert, H. (1991). Immunologically active polysaccharides of Arnica montana cell cultures. Phytochemistry, 30(4), 1141-1145. https://doi.org/10.1016/s0031-9422(00)95191-4
8. Saluk-Juszczak, J., Pawlaczyk, I., Olas, B., Kołodziejczyk, J., Ponczek, M., Nowak, P., Tsirigotis-Wołoszczak, M., Wachowicz, B., & Gancarz, R. (2010). The effect of polyphenolic-polysaccharide conjugates from selected medicinal plants of Asteraceae family on the peroxynitrite-induced changes in blood platelet proteins. International Journal of Biological Macromolecules, 47(5), 700-705. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2010.09.007
9. Widrig, R., Suter, A., Saller, R., & Melzer, J. (2007). Choosing between NSAID and arnica for topical treatment of hand osteoarthritis in a randomised, double-blind study. Rheumatology international, 27(6), 585–591. https://doi.org/10.1007/s00296-007-0304-y
10. Wolf, M., Tamaschke, C., Mayer, W., & Heger, M. (2003). Wirksamkeit von Arnica bei Varizenoperation: Ergebnisse einer randomisierten, doppelblinden, Placebo-kontrollierten Pilot-Studie. Forschende Komplementarmedizin und klassische Naturheilkunde, 10(5), 242–247. https://doi.org/10.1159/000074778