Szałwia muszkatołowa

Opis - Szałwia muszkatołowa

Szałwia muszkatołowa występuje naturalnie w regionach śródziemnomorskich, Azji Zachodniej oraz w niektórych częściach Europy Środkowej i rzadko Wschodniej, gdzie rośnie na suchych, słonecznych stanowiskach, często na wapiennych glebach. Jest to roślina z rodziny jasnotowatych, osiągająca wysokość od 50 do 120 cm, o wzniesionym, rozłożystym pokroju. Jej kanciasta, owłosiona łodyga bywa czerwonawo-różowo zabarwiona, a duże, sercowate liście o pomarszczonej powierzchni są pokryte gruczołami wydzielającymi olejki eteryczne. W okresie kwitnienia, przypadającym na lato, Szałwia muszkatołowa wytwarza efektowne kwiatostany w formie wiechy, złożone z dwuwargowych, różowo-fioletowych lub białych kwiatów otoczonych barwnymi podsadkami. Często jest sadzona w ogrodach jako roślina ozdobna.

Historia - Szałwia muszkatołowa

Łaciński epitet gatunkowy szałwii muszkatołowej pochodzi od łacińskiego słowa clarus, oznaczającego „czysty” lub „przejrzysty”, co odnosi się do jej tradycyjnego użycia jako rośliny poprawiającej widzenie. Ze względu na tę właściwość była znana także jako „czyste oko” (z ang. Clear-eye). W starożytnym Rzymie i średniowieczu określano ją również mianem herba sacra, czyli „święte ziele” podkreślając jej szczególne znaczenie w lecznictwie i rytuałach. Pierwsze wzmianki o szałwii muszkatołowej pochodzą z czasów starożytnego Egiptu, gdzie używano jej w perfumach i kadzidłach, przypisując jej właściwości afrodyzjakalne. Znani starożytni botanicy, tacy jak Teofrast i Dioskurydes, wspominali o jej leczniczych zastosowaniach. Na przykład ten drugi, w De Materia Medica, pisał o niej: „Używa się jej, a także uważa się, że wywar (przyjmowany jako napój z winem) działa jako afrodyzjak. Z miodem usuwa argemę (zmiany wrzodowe na rogówce) oraz białe plamki na rogówkach oczu; nałożona z wodą rozpuszcza obrzęki i usuwa drzazgi”.

W Niemczech, od XVI wieku, roślina ta znalazła zastosowanie w winiarstwie, gdzie dodawano ją do alkoholu w celu poprawy smaku i zwiększenia jego mocy – to także dzięki temu dzisiaj jest znana jako muszkatołowa, ponieważ smak i zapach kojarzył się z zapachem gałki muszkatołowej i delikatnego piżma. W tradycjach ludowych szałwii muszkatołowej przypisywano magiczne właściwości ochronne. Wierzono, że odpędza złe duchy, wspomaga jasność umysłu i stabilność emocjonalną. Jej znaczenie duchowe było szczególnie widoczne w średniowieczu, gdzie wykorzystywano ją do rytualnego oczyszczania przestrzeni. W epoce renesansu szałwia muszkatołowa zyskała uznanie w perfumerii, czasami była nawet wymieniana jak składnik słynnej Eau d’Hongrie, wody zapachowej stworzonej dla królowej Elżbiety Węgierskiej. Jej zastosowanie w perfumach jest znane do dzisiaj, bo to właśnie z występującego w niej sklareolu najczęściej syntezuje się roślinne ambry, np. ambroxan.

Właściwości - Szałwia muszkatołowa

1. Badania wskazują, że szałwia muszkatołowa może być pomocna w łagodzeniu objawów menopauzy. Jedno z nich (Tarumi et al. 2019), przeprowadzone na grupie 15 kobiet okołomenopauzalnych w warunkach laboratoryjnych, wskazuje, że wdychanie olejku eterycznego z szałwii muszkatołowej może wpływać na podniesienie poziomu testosteronu w organizmie. W eksperymencie uczestniczki były wystawione na działanie olejku przez 20 minut w kontrolowanym środowisku, co pozwoliło na precyzyjne monitorowanie zmian hormonalnych. Wyniki pokazały, że ekspozycja na aromat szałwii muszkatołowej istotnie zwiększyła poziom testosteronu w ślinie, co może mieć kluczowe znaczenie dla kobiet w okresie menopauzy. Badacze zaznaczają, że w przypadku menopauzy spadek poziomu testosteronu może być jednym z czynników odpowiadających za zmęczenie, obniżenie libido i problemy z nastrojem, a podniesienie jego poziomu może wspierać równowagę hormonalną i poprawę samopoczucia. Inne badania (Lee et al. 2014), przeprowadzone na 22 kobietach w wieku ok. 50 lat, pokazały, że inhalacja olejku eterycznego z szałwii muszkatołowej zmniejsza poziom kortyzolu, jednocześnie zwiększając stężenie serotoniny (5-HT) w osoczu, co przekłada się na działanie antydepresyjne. W grupie kobiet bez tendencji depresyjnych poziom 5-HT wzrósł o 341% według jednego z narzędzi pomiarowych (KBDI-I), a według innego (KBDI-II) aż o 828%. Natomiast w grupie kobiet z tendencją do depresji wzrost ten był niższy, odpowiednio o 484% i 257%, ale nadal istotny. Dlatego olejek z szałwii muszkatołowej może okazać się wsparciem dla kobiet w okresie okołomenopauzalnym, które zmagają się z obniżonym nastrojem, zmęczeniem czy zmianami hormonalnymi.
2. Olejek z szałwii muszkatołowej może również skutecznie łagodzić bóle menstruacyjne. W badaniu Han et al. (2006) wzięło udział 67 kobiet z bolesnymi miesiączkami, które oceniano na poziomie powyżej 6 w 10-punktowej skali bólu. Uczestniczki z grupy eksperymentalnej, które poddano masażowi brzucha z użyciem mieszanki olejków (lawendy, szałwii muszkatołowej i róży), odczuły znaczną ulgę w bólu już w pierwszym dniu po zabiegu, a efekt utrzymywał się również w drugim dniu menstruacji. Redukcja bólu była znacznie większa w porównaniu z grupą placebo (stosującą sam olej migdałowy) oraz grupą kontrolną, która nie otrzymała żadnej interwencji. Wyniki te sugerują, że miejscowe stosowanie olejku z szałwii muszkatołowej w połączeniu z innymi olejkami eterycznymi może być skutecznym rozwiązaniem w łagodzeniu bólu i dyskomfortu menstruacyjnego.
3. Udowodniono także działanie relaksacyjne i obniżające ciśnienie olejku eterycznego z szałwii muszkatołowej. W podwójnie zaślepionym, randomizowanym badaniu kontrolnym przeprowadzonym przez Seol et al. (2013) na 34 kobietach z nietrzymaniem moczu oceniano wpływ inhalacji olejków eterycznych (szałwii muszkatołowej, lawendy i oleju migdałowego jako placebo) na parametry fizjologiczne. U kobiet w grupie stosującej olejek z szałwii muszkatołowej stwierdzono istotne obniżenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi, oraz spadek częstotliwości oddechu względem grupy kontrolnej. W badaniach na szczurach (Yang et al. 2014) poddanych stresowi unieruchomienia stwierdzono, że olejek z szałwii muszkatołowej (5%, 10%, 20%) skutecznie obniżał ciśnienie krwi oraz częstość akcji serca. Olejek zmniejszał także poziomy biomarkerów stresu (kortykosteronu) oraz stresu oksydacyjnego (malondialdehydu), a także poprawiał funkcję śródbłonka poprzez zwiększenie produkcji tlenku azotu i ekspresji eNOS. To sugeruje, że szałwia muszkatołowa może mieć zastosowanie we wspieraniu przy chorobach sercowo-naczyniowych związanych ze stresem.
4. Zainteresowanie może także budzić działanie rozkurczowe ekstraktów z szałwii muszkatołowej – w jednym z badań (Randjelović et al. 2022) sprawdzono dwa ekstrakty na etanolu (96% i 80%) i jak się okazało, hamowały one spontaniczne skurcze jelita cienkiego oraz skurcze wywołane przez różne substancje, takie jak KCl, acetylocholina, histamina czy CaCl2, a także skurcze oskrzeli wywołane karbacholem i KCl. W badaniu zaobserwowano, że ekstrakt 96% był skuteczniejszy w łagodzeniu skurczów jelita, natomiast ekstrakt 80% okazał się bardziej efektywny w przypadku innych skurczów mięśni gładkich. Uznano, że szałwia muszkatołowa może znaleźć zastosowanie w nowoczesnej fitoterapii, szczególnie przy schorzeniach układu pokarmowego i oddechowego związanych z nadmiernymi skurczami.
5. Szałwia muszkatołowa wykazuje także szerokie działanie przeciwdrobnoustrojowe – między innymi przeciwko bakteriom Bacillus subtilis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosai antybiotykoopornym szczepom Staphylococcus aureus, czyli MRSA (Kačániová et al. 2023; Bakó et al. 2021). Natomiast w badaniach Sienkiewicz et al. (2015) stwierdzono, że olejek eteryczny z szałwii muszkatołowej wykazuje aktywność przeciwko wyizolowanym z ran pacjentów szczepów aureus, S. epidermidis oraz S. xylosus, co sugeruje skuteczność tego olejku w leczeniu ran i infekcji skórnych. Dodatkowo sprawdzono działanie przeciwgrzybicze olejku eterycznego i ekstraktów, w tym na grzyby Cladosporium cladosporoides, Alternaria alternata, Aspergillus fumigatus, Chaetomium globosum i Penicillium chrysogenum; uważa się, że za to działanie może być odpowiedzialny linalol i octan linalilu (Puškárová et al. 2017; Mahboubi, 2020).
6. Zauważono dosyć obiecujące działanie neuroprotekcyjne szałwii muszkatołowej, co wskazuje na jej potencjał w terapii chorób neurodegeneracyjnych. W badaniu Yücel & Özdemir Nath (2023) ekstrakt etanolowy i metanolowy z szałwii wykazały silne działanie antyoksydacyjne, co może pomóc w ochronie komórek nerwowych przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, często występującymi w chorobach takich jak Alzheimer czy Parkinson. Badanie także wykazało, że ekstrakt metanolowy wykazywał wyższą zdolność do wychwytywania rodników DPPH, natomiast ekstrakt etanolowy miał wyższą całkowitą zawartość fenoli. Oba ekstrakty wykazały także właściwości inhibicyjne względem dwóch kluczowych enzymów związanych z neurodegeneracją: acetylocholinoesterazy (AChE) i monoaminooksydazy-A (MAO-A), których aktywność jest istotna w leczeniu schorzeń neurodegeneracyjnych. Ekstrakt etanolowy wykazał silniejszą inhibicję AChE, podczas gdy ekstrakt metanolowy był bardziej skuteczny w blokowaniu MAO-A.
7. Szałwia muszkatołowa ma jeszcze silne działanie przeciwzapalne, co zostało potwierdzone w badaniach dotyczących jej ekstraktu etanolowego oraz jednego z głównych składników – sklareolu. W pierwszym badaniu (Kostić et al. 2017) wykazano, że ekstrakt etanolowy z szałwii muszkatołowej skutecznie zmniejszał stan zapalny w modelu zapalenia przyzębia wywołanego przez lipopolisacharyd (LPS) u szczurów. Stwierdzono znaczące obniżenie poziomu prozapalnych cytokin, takich jak IL-1β, IL-6 i TNF-α, a także zmniejszenie uszkodzeń tkanek dziąseł i resorpcji kości. W drugim badaniu (Hsieh et al. 2017), sklareol wykazał skuteczność w łagodzeniu ostrego uszkodzenia płuc (ALI) wywołanego przez LPS u myszy. Sklareol zmniejszył obrzęk płuc, ograniczał wydzielanie mediatorów zapalnych oraz regulował aktywność enzymów antyoksydacyjnych i szlaków sygnalizacyjnych związanych z zapaleniem.

Zastosowanie - Szałwia muszkatołowa

Skład chemiczny - Szałwia muszkatołowa

• flawonoidy (apigenina, luteolina, kwercetyna)
• kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy, kwas kawowy)
• diterpeny (sklareol)
• olejek eteryczny (octan linalilu, linalol, germakren D, β-Kariofilen, α-Terpineol)

Dawkowanie - Szałwia muszkatołowa

Bezpieczeństwo przy stosowaniu - Szałwia muszkatołowa