Róża dzika

Opis - Róża dzika

Róża dzika to wieloletni krzew, który osiąga wysokość od 1 do 3 metrów. Często tworzy gęste zarośla, co czyni go doskonałym schronieniem dla ptaków i innych zwierząt. Rośnie na różnych typach gleb, preferując miejsca nasłonecznione lub lekko zacienione. Można ją spotkać na obrzeżach lasów, w zaroślach, na łąkach, wzdłuż dróg, ale nierzadko też w miastach. Pędy róży dzikiej są pokryte licznymi, ostrymi kolcami, które mogą mieć różne kształty – od prostych po zakrzywione. Skórka pędów jest zielona, a w miarę dojrzewania staje się brązowa i zdrewniała. Liście są pierzaste, złożone z 5-7 listków. Mają owalny kształt i ząbkowane brzegi. Górna strona liści jest ciemnozielona i błyszcząca, podczas gdy dolna strona jest jaśniejsza i pokryta drobnymi włoskami. Kwiaty róży dzikiej są duże, mają średnicę od 5 do 8 cm i występują pojedynczo lub w małych grupach. Płatki są zazwyczaj różowe, ale mogą być również białe lub czerwone. Kwiaty wydzielają przyjemny zapach, a ich kwitnienie następuje w okresie od maja do lipca. Owoce róży dzikiej, znane jako główki (lub owocniki), są małe, kuliste i mają intensywnie czerwony lub pomarańczowy kolor. Zawierają liczne nasiona i dojrzewają w okresie późnego lata i wczesnej jesieni. Po zawiązaniu owoców i opadnięciu liści na zimę, krzew nie obumiera, ale przechodzi w stan spoczynku, a następnie wiosną ponownie wypuszcza nowe liście i kwiaty. Ta cecha sprawia, że róża dzika jest dobrze przystosowana do zmieniających się warunków klimatycznych i może przetrwać w różnych środowiskach przez wiele lat.

Historia - Róża dzika

Nazwa „róża dzika” wywodzi się od łacińskiego Rosa canina, które natomiast wzięło się z greckiego określenia κυνόροδον (kunórodon), co w tłumaczeniu oznacza Różę psią. Słowo „psia” miało jednak negatywne konotacje, sugerując, że dzika róża była uważana za mniej wartościową w porównaniu z odmianami ogrodowymi. Inna teoria dotycząca nazwy wiąże się z właściwościami leczniczymi róży, która była stosowana do leczenia ugryzień przez wściekłe psy w XVIII i XIX wieku, zanim wynaleziono bardziej zaawansowane leki. Co prawda ze wścieklizną nie miała szans, ale rzymski przyrodnik Pliniusz Starszy opisał właściwości róży dzikiej, zauważając, jak dzięki niej dobrze goją się rany po ugryzieniach tych zwierząt.

Pierwsze wzmianki o jej zastosowaniach pojawiają się u Hipokratesa, który używał jej do celów leczniczych. W średniowieczu róża dzika zyskała ogromną popularność, a Akademia Gier Kwiatowych, założona w 1323 roku, wręczała gałązkę róży dzikiej poetom w nagrodę za ich literackie osiągnięcia. Inny znany lekarzy starożytności, Awicenna, odnosił się do róży dzikiej w swoim dziele „Kanon medycyny”, nazywając ją alighol-kalb (z arab. „psia róża”). Opisywał jej zdolność do leczenia wrzodów, w tym owrzodzeń jamy ustnej oraz do wzmacniania dziąseł. Dziś już wiemy, że to zastosowanie miało sens, dzięki wysokiej zawartości witaminy C w owocach dzikiej róży. Była także stosowana w Europie przez Niemców, do przygotowywania herbaty leczniczej, która pomagała w leczeniu różnych schorzeń. W czasie II wojny światowej jej owoce były głównym źródłem witaminy C w Wielkiej Brytanii, a rząd organizował ich masowe zbiory, aby zapewnić niedożywionej ludności odpowiednie zapasy tej witaminy.

Także pełniła ważną rolę w symbolice – była kwiatem hrabstwa Hampshire i jednym z narodowych symboli Rumunii, a także emblematem szkockiego klanu Rose. Jej charakterystyczne pięć działek kielicha znalazło swoje odzwierciedlenie w starym wierszyku, „Pięciu Braciach Róży”, który skutecznie pomagał rozpoznać dziką różę:

„O letnim dniu, gdy żar się zlewa,

Narodziło się pięciu braci wśród drzewa.

Dwóch miało brody, dwóch gładkie twarze,

A inny z połową brody się pokaże.”

(tłum. Konstantyn Petertil)

W tym wierszyku „bracia” symbolizują pięć działek kielicha róży dzikiej. Dwie z nich są owłosione po obu stronach, dwie są całkowicie gładkie, a ostatnia ma owłosienie tylko po jednej stronie.

Właściwości - Róża dzika

1. Niektóre badania pokazują, że owoce dzikiej róży mogą działać kardioprotekcyjnie i przyczyniać się do zdrowego serca. W badaniu Andersson et al. (2021) podawano codziennie 40 g proszku z owoców dzikiej róży, przez 6 tygodni, 31 otyłym osobom dorosłym. W porównaniu do grupy kontrolnej, spożycie owoców róży prowadziło do znacznego obniżenia ciśnienia krwi skurczowego, całkowitego cholesterolu osocza, LDL oraz stosunku LDL/HDL. Ostatecznie uznano, że codzienne spożycie proszku z owoców dzikiej róży może znacząco zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u otyłych osób, bez skutków ubocznych.
2. Ciekawości badaczy nie umknęły także właściwości przeciwbólowe i przeciwreumatyczne dzikiej róży. Stu pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów biodra lub kolana przyjmowało 2,5 g standardowego proszku z owoców dzikiej róży lub placebo dwa razy dziennie przez 4 miesiące. Wyniki wykazały, że w porównaniu do placebo proszek z dzikiej róży mógł znacząco zmniejszyć ból (Warholm et al. 2003). Inne badania kliniczne również potwierdziły, że spożycie owoców dzikiej róży może prowadzić do zmniejszenia objawów choroby zwyrodnieniowej stawów oraz innych schorzeń stawów, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (Willich et al. 2010). Natomiast w przeglądzie Christensen et al. (2013) wywnioskowano, że redukcja objawów choroby zwyrodnieniowej stawów przy spożyciu dzikiej róży była znacznie większa niż w przypadku glukozaminy, która jest powszechnie stosowanym lekiem. Udowodniono również, że owoce dzikiej róży mogą hamować enzymy prozapalne, COX-1 i COX-2, które są zaangażowane w powstawanie stanów zapalnych (Jäger et al. 2007).
3. Działania przeciwbakteryjne owoców dzikiej róży zostały potwierdzone w wielu badaniach naukowych. Badanie przeprowadzone w Turcji (Yilmaz & Ercisli, 2011) miało na celu sprawdzenie działań przeciwbakteryjnych niektórych gatunków róży: Rosa canina, Rosa pisiformi i Rosa villosa. Wykazano, że działania przeciwbakteryjne różniły się w etanolowych ekstraktach uzyskanych z różnych gatunków owoców róży, a Róża dzika miała największą aktywność przeciwbakteryjną w porównaniu do innych badanych gatunków.
4. W innym badaniu (Rovná et al. 2015) sprawdzono działanie przeciwdrobnoustrojowe etanolowych i metanolowych ekstraktów z suchych płatków dzikiej róży. Wykorzystano pięć typów mikroorganizmów, w tym dwa gatunki bakterii Gram-ujemnych (Escherichia coli i Pseudomonas aeruginosa) oraz trzy grzyby, a mianowicie Aspergillus niger, Fusarium culmorum i Alternaria alternata. Największe działanie przeciwdrobnoustrojowe etanolowego ekstraktu z dzikiej róży stwierdzono głównie przeciwko aeruginosa i E. coli.
5. Dzika róża jest przede wszystkim znana ze swojego działania przeciwutleniającego. Podejrzewa się, że za jej właściwości odpowiedzialne są głównie związki fenolowe oraz duże ilości witamin, szczególnie witaminy C. W badaniu Roman et al. (2012) sprawdzono ilość witaminy C oraz zawartość fenoli w 8 gatunkach dzikiej róży. Wartości te wynosiły od 112,20 do 360,22 mg/100 g, a całkowita zawartość fenoli w próbkach wynosiła od 575 do 326 mg/100 g. Co więcej, aktywność przeciwutleniająca owoców róży, oceniana za pomocą metody DPPH, wykazała znaczną korelację z tymi związkami. Inni badacze (Daels‐Rakotoarison et al. 2002) sprawdzili właściwości przeciwutleniające związków fenolowych w owocach dzikiej róży. Wyniki ujawniły, że te związki mogą kontrolować rodniki tlenowe w systemach komórkowych i nie komórkowych.
6. W celu oceny działania przeciwhiperlipidemicznego dzikiej róży, przeprowadzono badanie kliniczne (Hashem Dabaghian et al. 2015), aby przeanalizować wpływ wodnego ekstraktu owoców dzikiej róży na pacjentów z cukrzycą typu 2. Wyniki wskazały, że podawanie wodnego ekstraktu owoców róży pacjentom z cukrzycą typu 2 przez trzy miesiące może prowadzić do obniżenia poziomu glukozy we krwi na czczo oraz całkowitego cholesterolu/HDL-C bez żadnych skutków ubocznych u pacjentów.
7. Natomiast Taghizadeh et al. (2016) zbadali także działanie przeciwcukrzycowe ekstraktu z owoców dzikiej róży u szczurów z cukrzycą. Podawanie owoców róży prowadziło do istotnego obniżenia poziomu glukozy i trójglicerydów w surowicy. Ponadto zaobserwowano znaczną poprawę w martwicy wysp w szczurach z cukrzycą traktowanych ekstraktem z owoców z dzikiej róży.
8. Zaobserwowano także działanie przeciwotyłościowe dzikiej róży – badania przeprowadzone przez Nagamoto et al. (2013) na myszach pokazało, że wodne ekstrakty z owoców dzikiej róży wpływały hamująco na przyrost masy ich ciała. Uznano, że za ten wpływ odpowiedzialne są frakcje flawonoidów, a konkretnie tilirozyd, który według badaczy aktywuje oksydację kwasów tłuszczonych. A randomizowane, podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie kliniczne (Nagamoto et al. 2015) wykazało, że codzienne spożycie 100 mg/kg ekstraktu z dzikiej róży przez 12 tygodni mogło zmniejszyć tłuszcz trzewny w jamie brzusznej u osób z nadwagą. Dodatkowo zarówno masa ciała, jak i BMI, zmniejszyły się znacząco w grupie przyjmującej dziką różę.
9. W badaniu kontrolowanym i randomizowanym z podwójnie ślepą próbą (Johansson et al. 1998), zbadano wpływ napoju z dzikiej róży na zdrowie jelit. Wzięło w nim udział 48 zdrowych dorosłych, podzielonych na dwie grupy. Pierwsza grupa (26 osób) przez 21 dni piła 400 ml napoju z dzikiej róży zawierającego fermentowane płatki owsiane i probiotyk Lactobacillus plantarum. Druga grupa (22 osoby) spożywała tę samą ilość czystego napoju z dzikiej róży bez dodatku probiotyków. Grupa z probiotykami miała wyraźnie zwiększoną ilość kwasów w kale, takich jak kwas octowy i propionowy, co świadczyło o lepszej fermentacji w jelitach. Co ciekawe, w obu grupach zaobserwowano wzrost stężenia kwasu mlekowego i korzystnych bakterii (bifidobakterii), co wskazywało na pozytywny wpływ na florę bakteryjną jelit. W innym badaniu udowodniono, że spożycie napoju z dzikiej róży było korzystne w redukcji bólu brzucha u pacjentów z zespołem jelita drażliwego (IBS) (Nobaek et al. 2000).
10. Badanie Sadeghi et al. (2013) oceniło hepatoprotekcyjne działanie ekstraktu owoców dzikiej róży na szczurach narażonych na uszkodzenia wątroby spowodowane węglem tetrachlorowym (CCL4). Zaobserwowano wzrost enzymów wątrobowych (AST, ALT, ALP) oraz lipidów peroksydacyjnych (MDA), co wskazywało na uszkodzenie wątroby, a także spadek poziomów albumin (ALB) i białka całkowitego (TP). Szczurom podawano ekstrakt w dawkach 500 i 750 mg/kg, co znacząco obniżyło poziomy ALT, AST, ALP i MDA oraz zwiększyło ALB i TP w porównaniu do grupy kontrolnej. Badania histopatologiczne potwierdziły hepatoprotekcyjne właściwości ekstraktu, sugerując, że działanie to może wynikać z redukcji stresu oksydacyjnego, chroniącego wątrobę przed uszkodzeniami.

Zastosowanie - Róża dzika

Skład chemiczny - Róża dzika

• witaminy (witamina C, witaminy B2, B3, B5, B6, B9, witamina E)
• karotenoidy (likopen, β-karoten, zeaksantyna)
• kwasy organiczne (kwas cytrynowy, kwas jabłkowy, kwas oleinowy)
• flawonoidy (kwercetyna, rutyna, hesperydyna, tilirozyd, hiperozyd)
• taniny (kwas galusowy, taniny hydrolozyczne)
• polisacharydy (pektyny, arabinogalaktany)
• minerały (magnez, wapń, potas, cynk)
• fitosterole (β-sitosterol, stigmasterol)
• galaktolipidy (GOPO; galaktolipid, galaktocytyna)
• olejek eteryczny (witispiran, limonen, linalol, geraniol)
• kwasy tłuszczowe (kwas α-linolenowy, kwas linolowy)
• antocyjany głównie w owocach (cyanidyna, pelargonidyna, delfinidyna)

Dawkowanie - Róża dzika

Bezpieczeństwo przy stosowaniu - Róża dzika