Opis - Rokitnik zwyczajny
Rokitnik zwyczajny to krzew lub małe drzewo pochodzące z Eurazji, szczególnie z obszarów przybrzeżnych i górskich. Rośnie naturalnie w Europie, Azji oraz na północy Afryki. Preferuje gleby piaszczyste lub żwirowe, a także miejsca słoneczne. Jest odporny na trudne warunki, takie jak sól i susza, co czyni go idealnym do sadzenia wzdłuż wybrzeży oraz na terenach narażonych na erozję. Roślina osiąga wysokość od 1 do 3 metrów, często przybiera formę gęstego krzewu. Może również rosnąć jako małe drzewo. Liście są wąskie, lancetowate, o długości 4-8 cm, z szarym odcieniem i srebrzystym połyskiem; zimozielone, co oznacza, że pozostają na roślinie przez cały rok. Niezauważalne, żółto-zielone, drobne kwiaty pojawiają się wiosną. Rokitnik jest rośliną dwupienną, co oznacza, że kwiaty męskie i żeńskie rosną na różnych osobnikach. Owoce to małe, pomarańczowe jagody (ok. 6-10 mm średnicy) pojawiają się latem i utrzymują się na roślinie do zimy. Owoce są bogate w witaminy (szczególnie witaminę C) oraz zdrowe kwasy tłuszczowe.
Historia - Rokitnik zwyczajny
Rokitnik to starożytny gatunek, którego istnienie datuje się na około 200 milionów lat. Pierwsze cywilizacje, które odkryły jego właściwości, to Hindusi, Grecy, Chińczycy, Słowianie i Mongołowie. W systemie ajurwedyjskim rokitnik był stosowany do wspomagania koni wyścigowych, pomagając im budować masę mięśniową. Co ciekawe, jego botaniczna nazwa Hippophae oznacza „lśniący koń”, ponieważ starożytni Grecy używali owoców rokitnika do poprawy zdrowia i wyglądu sierści swoich rumaków, nadając im blask. Zgodnie z legendą, rokitnik był również głównym pożywieniem Pegaza, mitycznego skrzydlatego konia, co miało obdarzyć go mocą latania. Grecy wykorzystywali rokitnik nie tylko w diecie, ale także w celach leczniczych.
Rokitnik odgrywał również istotną rolę w kulturze wojennej. Czyngis-chan, mongolski władca, wraz ze swoimi żołnierzami spożywał owoce i liście rokitnika po bitwach, aby szybko odzyskać siły. W okresie jego panowania Mongołowie zaczęli produkować wino z owoców rokitnika, przeznaczone wyłącznie dla rodziny królewskiej i arystokracji. Już w II wieku naszej ery starożytne teksty indyjskie opisywały rokitnik (nazywany w sanskrycie „Darbu”) jako środek leczniczy na choroby płuc, serca oraz problemy trawienne, takie jak biegunka. W VIII wieku klasyczne dzieło tybetańskiej medycyny „Cztery Kody Medyczne” wspominało o zastosowaniu rokitnika w leczeniu kaszlu, astmy i bólu w klatce piersiowej, zwłaszcza w regionach wysokogórskich. W latach 40. ubiegłego wieku rosyjscy naukowcy odkryli, że rokitnik zawiera ponad 200 różnych składników odżywczych i bioaktywnych, więc zaczęto wykorzystywać go do produkcji pożywienia dla rosyjskich kosmonautów, a także kremów chroniących przed promieniowaniem kosmicznym.
Właściwości - Rokitnik zwyczajny
- Rokitnik ma wiele korzystnych efektów dermatologicznych, dla skóry. Badania kliniczne pokazują, że jego ekstrakty pomagają przy łuszczycy. W jednym z badań (Boca et al. 2019), pacjenci z łagodną i umiarkowanej łuszczycą, którzy stosowali miejscowo ekstrakt z owoców rokitnika, uzyskali lepsze wyniki w ocenach nasilenia choroby (PASI) oraz jakości życia (DLQI) w porównaniu do tych, którzy stosowali placebo. Dodatkowo, czterotygodniowe stosowanie oleju z rokitnika może zmniejszać nasilenie atopowego zapalenia skóry, co związane jest z hamowaniem procesów zapalnych (Hou et al. 2017). W innym badaniu (Abdullahzadeh et al. 2021) sprawdzono, że maść z 40% oleju z rokitnika przyspiesza gojenie oparzeń drugiego stopnia w porównaniu do tradycyjnych maści, co skraca czas leczenia o około 5 dni. Olej z nasion rokitnika wspomaga również proces gojenia ran, dzięki zawartości zdrowych kwasów tłuszczowych i innych cennych składników (Upadhyay et al. 2009), oraz działa ochronnie na skórę przed szkodliwym działaniem promieni UV (Gęgotek et al. 2018). Gdyby tego było mało – frakcje oleju rokitnikowego bogate w kwas palmitynowy, wspomaga proliferację komórek, co sprzyja wzrostowi keratynocytów i fibroblastów (Dudau et al. 2021).
- Wykazano, że rokitnik ma działanie przeciwbakteryjne. Ekstrakt z liści rokitnika w stężeniu 5% hamował wzrost aureus, S. epidermidis, S. intermedius i S. pyogenes o niemal 50% (Verma et al. 2011). Badanie Shah et al. 2021 pokazało, że ekstrakt z rokitnika może również odwrócić szkodliwe efekty S. aureus na ludzkie keratynocyty poprzez regulację różnych prozapalnych cytokin i szlaków apoptozy. Dodatkowo badanie Qadir et al. (2016) wykazało, że ekstrakt z owoców i liści rokitnika znacznie hamuje wzrost antybiotykoodpornych szczepów S. aureus (MRSA). Dodatkowo inne badanie (Smida et al. 2019) wykazało, że płyn do płukania jamy ustnej na bazie oleju z miąższu rokitnika miał działanie bakteriobójcze na niektóre patogeny periodontologiczne i miał zdolność hamowania formowania biofilmów bakteryjnych.
- Badania także wskazują na działanie przeciwwirusowe W jednym z nich, 70% ekstrakt metanolowy z owoców rokitnika hamował replikację wirusa opryszczki typu 2 (HSV-2). Dlatego uznano, że rokitnik może być potencjalnym źródłem preparatów przeciwwirusowych przeciwko HSV-2, szczególnie dla pacjentów ze szczepami wirusa odpornego na standardowe leki (Rédei et al. 2019). Są jeszcze badania pokazujące, że ekstrakty z liści rokitnika mogą zwiększać ilość przeciwciał neutralizujących oraz wspierać odpowiedź cytotoksycznych limfocytów T, co jest kluczowe dla efektywnego funkcjonowania układu odpornościowego (Singh et al. 2018).
- Działanie przeciwzapalne rokitnika zostało udowodnione w wielu różnych badaniach. Na przykład, 70% metanolowy ekstrakt z rokitnika hamował zapalenie obrzękowe i znacząco zmniejszał objętość obrzęku stopy u szczurów. Uznano, że kwas ursolowy i kwas oleanolowy były głównymi aktywnymi związkami w ekstrakcie z łupiny, oraz mogą stabilizować błony komórkowe, co zapobiega uwalnianiu substancji zapalnych z komórek tucznych (Rédei et al. 2018). Działanie przeciwzapalne gałęzi, liści i owoców rokitnika mierzono w badaniu Zheng et al. (2019) przez produkcję tlenku azotu (NO). Wykorzystanie ekstaktów z rokitnika hamowało produkcję NO o 73–98%. Ekstrakty te nie wykazały cytotoksyczności w testach, co jest dobrą wiadomością. Szczególnie silne działanie przeciwzapalne obserwowano w ekstrakcie z liści rokitnika, który hamował ekspresję kluczowych białek związanych z procesami zapalnymi oraz obniżał poziomy prozapalnych cytokin.
- Działanie przeciwutleniające rokitnika także zostało potwierdzone zarówno in vitro, jak i in vivo. Serban et al. (2019) przeanalizowali wyniki z sześciu baz danych, wśród których ponad 100 badań dotyczących chorób sercowo-naczyniowych wykazało, że owoce rokitnika obniżają poziom cholesterolu we krwi oraz zmniejszają stany zapalne i parametry stresu oksydacyjnego. Olej z nasion rokitnika także hamuje zaburzenia równowagi wywołane promieniowaniem UV w komórkach skóry. W jednych badaniach (Gęgotek et al. 2018) okazało się, że inkubacja fibroblastów z olejem rokitnikowym powoduje zmniejszenie generacji reaktywnych form tlenu (ROS) o około 25%. Wysnuto wniosek, że rokitnik może być stosowany jako naturalne źródło przeciwutleniaczy w zapobieganiu i leczeniu chorób związanych ze stresem oksydacyjnym.
- Ciekawość naukowców budzą też właściwości przeciwhiperlipidemiczne rokitnika, czyli obniżające poziom lipidów we krwi, w szczególności cholesterolu i trójglicerydów, odpowiedzialnych za zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu. Przegląd Guo et al. (2017) 11 niezależnych badań kontrolnych, pokazał, że przyjmowanie owoców lub ekstraktów z rokitnika znacznie poprawia poziomy cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, cholesterolu LDL („złego” cholesterolu) oraz cholesterolu HDL („dobrego” cholesterolu) u osób z wysokim poziomem lipidów we krwi – hiperlipidemią. Co ciekawsze, u osób zdrowych nie zaobserwowano takich efektów. Co prawda rokitnik może być cennym źródłem ważnych związków bioaktywnych w zapobieganiu i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, ale wymaga to dalszych badań.
- Polisacharydy z rokitnika wspierają działanie pewnych białek w komórkach tłuszczowych, co odpowiada za działanie przeciwotyłościowe. Badania (Yang et al. 2017) pokazują, że ekstrakt z nasion rokitnika w dawkach 100 i 300 mg/kg znacząco ograniczył przyrost wagi u otyłych myszy, odpowiednio o 33% i 43%. Proszek z rokitnika, produkowany w procesie liofilizacji, zachowuje wszystkie cenne składniki rośliny. Dodatkowo, ten proszek może pomóc w poprawie otyłości poprzez zmianę składu bakterii w jelitach (Guo et al. 2020). Dzięki tym właściwościom, rokitnik może stać się składnikiem funkcjonalnych produktów spożywczych oraz suplementów diety dla osób z nadwagą.
- Rokitnik ma działanie neuroprotekcyjne, co oznacza, że może chronić komórki nerwowe przed uszkodzeniami. Jest to szczególnie ważne w kontekście choroby Alzheimera, schorzenia neurodegeneracyjnego, w którym odkładają się szkodliwe białka, takie jak amyloid-β (Aβ). W badaniach Dong et al. (2020) wykazano, że rokitnik może skutecznie usuwać te złogi, a proszek z jego owoców w stężeniu jest najskuteczniejszy. Rokitnik także poprawia funkcjonowanie mózgu u szczurów, które miały problemy z epilepsją, redukując objawy lęku oraz poprawiając pamięć i zdrowie komórek (Ladol et al. 2021).
- Preparaty z rokitnika także mają znaczące działanie hepatoprotekcyjne. Badania biochemiczne Guo et al. (2021) udowodniły, że ekstrakt flawonoidowy z rokitnika znacznie poprawia wskaźniki biomarkerów, takich jak trójglicerydy, cholesterol całkowity, „zły” cholesterol (LDL), AST i ALT w surowicy oraz wątrobie myszy z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby. Działanie terapeutyczne rokitnika okazało się lepsze niż działanie kurkuminy. Ponadto, fermentowany roztwór owoców rokitnika reguluje metabolizm lipidów w wątrobie i stres oksydacyjny poprzez modulację składu mikrobioty jelitowej. Sugeruje to, że rokitnik może zapobiegać chorobom wątroby związanym z alkoholem (Ran et al. 2021).
Zastosowanie - Rokitnik zwyczajny
Terapeutyczne
Użycie wewnętrzne:
Kulinarne, infekcje i choroby układu oddechowego, astma, kaszel, duszności, adaptacja wysokościowa, wzmocnienie organizmu po chorobie, poprawa siły i wydolności organizmu, wspomaganie procesów trawiennych, wsparcie układu sercowo-naczyniowego, wzmacnianie układu odpornościowego, biegunki, zaparcia, bóle głowy, niedożywienie, choroby wątroby, wysoki cholesterol LDL, wsparcie przy otyłości, wewnętrzne stany zapalne.
Użycie zewnętrzne:
Rany, oparzenia, stłuczenia, stany zapalne skóry, egzema, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, pielęgnacja skóry wrażliwej, kojenie skóry oparzonej przez promienie UV, regeneracja uszkodzeń skóry, działanie przeciwstarzeniowe, nawilżanie skóry.
Tradycyjne
Rokitnik od wieków był ceniony w medycynie ludowej przez różne cywilizacje na całym świecie. W starożytnych Indiach, w ajurwedzie, jego owoce były wykorzystywane do leczenia problemów układu oddechowego, takich jak astma i kaszel, a także do wzmacniania organizmu po chorobach. Zawarte w rokitniku substancje wspomagały także trawienie i działały na serce, co czyniło go istotnym elementem tradycyjnych terapii. W Chinach i Tybecie rokitnik stosowano do leczenia chorób płuc, serca i wzmocnienia układu odpornościowego. Tybetańscy medycy przetwarzali rokitnik na różnorodne preparaty, takie jak soki, ekstrakty, proszki i maści, które stosowano w leczeniu schorzeń układu oddechowego, a także w pielęgnacji skóry.
Ciekawym jest, że w tradycyjnej medycynie ludowej regionów Tybetu i Himalajów, gdzie ludzie często musieli zmagać się z niską zawartością tlenu na dużych wysokościach, rokitnik stosowano w leczeniu choroby wysokościowej. Tybetańscy medycy zauważyli, że rokitnik pomaga łagodzić objawy z tym związane, takie jak duszności, bóle głowy, osłabienie i zawroty głowy. Wykorzystywano jego owoce, liście i korę, przygotowując z nich napary, ekstrakty oraz proszki, które miały działanie wzmacniające układ oddechowy i sercowo-naczyniowy, a także poprawiały krążenie krwi, co pomagało organizmowi lepiej radzić sobie z niedoborem tlenu.
W kulturach Słowian rokitnik miał szczególne znaczenie ze względu na swoje właściwości regeneracyjne i przeciwzapalne. Słowianie wykorzystywali zarówno owoce, jak i liście rokitnika do przygotowywania naparów oraz maści, które stosowano na rany, oparzenia oraz różne choroby skórne. Mongolska medycyna ludowa również ceniła rokitnik – był on podstawą wielu preparatów wzmacniających siły witalne, szczególnie po intensywnym wysiłku fizycznym. Wino z owoców rokitnika było zarezerwowane dla mongolskiej arystokracji, a jego właściwości miały przyspieszać regenerację oraz wzmacniać odporność organizmu.
Skład chemiczny - Rokitnik zwyczajny
- białka i aminokwasy (walina, metionina, teonina, leucyna, tryptofan, fenyloalanina, kwas asparaginowy, prolina, treonina)
- minerały (potas, wapń, żelazo, magnez, fosfor, sód, cynk, miedź, mangan, selen)
- witaminy (witamina C, witamina E, β-karoten, witaminy B1, B2, B6, B12, K, kwas foliowy)
- kwasy tłuszczowe 6-18% (kwas oleinowy, kwas linolowy, kwas linolenowy)
- fosfolipidy (lecytyna, cefalina)
- kwasy organiczne (kwas jabłkowy, kwas askorbinowy, kwas cytrynowy, kwas winowy)
- flawonoidy (najwięcej w liściach i skórce owoców; izorhamnetyna, rutyna, kwercetyna, kaempferol, katechina, epikatechina, myrycetyna)
- terpeny i steroidy (β-sitosterol, sitosterol, skwalen, cytronelol, kwas ursolowy, kwas oleanolowy)
- związki lotne (hydroksykumaryna, kwas triterpenowy, alkohol triterpenowy)
Dawkowanie - Rokitnik zwyczajny
Świeże owoce rokitnika
Można spożywać na surowo lub jako składnik sałatek, koktajli czy deserów. Zalecana dawka to 100-200 g owoców dziennie.
Soki z owoców rokitnika
Zwykle stosuje się 30-60 ml soku dziennie. Należy pamiętać, aby wybierać soki bez dodatku cukru i innych konserwantów.
Ekstrakty i suplementy w kapsułkach
Zależnie od stężenia, zazwyczaj stosuje się 1-2 łyżeczki ekstraktu dziennie lub 1-2 kapsułki dziennie, w zależności od stężenia składników aktywnych i wskazówek producenta. Przed rozpoczęciem suplementacji rokitnikiem, zwłaszcza w formie ekstraktów, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem lub specjalistą w dziedzinie zdrowia.
Olej rokitnikowy
Można przyjmować 1-2 łyżeczki dziennie, stosując go jako dodatek do potraw lub bezpośrednio. Olej rokitnikowy i maści z rokitnika można stosować bezpośrednio na skórę w przypadku ran, oparzeń, egzemy czy innych stanów zapalnych. Należy nałożyć cienką warstwę na dotknięte miejsce i delikatnie wmasować. Można łączyć z innymi olejami i kosmetykami.
Proszek z rokitnika
Zwykle zaleca się 1-2 łyżki proszku dziennie, co można dodać do smoothie, jogurtów lub wypieków.
Bezpieczeństwo przy stosowaniu - Rokitnik zwyczajny
Efekty uboczne
U niektórych osób mogą wystąpić reakcje alergiczne na rokitnik, takie jak wysypki skórne, swędzenie lub obrzęk. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić dolegliwości takie jak nudności, biegunka czy ból brzucha, szczególnie przy nadmiernym spożyciu. Rokitnik może powodować obniżenie ciśnienia krwi, co może być problematyczne dla osób z niskim ciśnieniem.
Interakcje i przeciwskazania
Rokitnik może wpływać na krzepliwość krwi, dlatego osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe powinny skonsultować się z lekarzem przed jego stosowaniem. Także osoby przyjmujące leki na nadciśnienie powinny uważać, ponieważ rokitnik może dodatkowo obniżać ciśnienie krwi. Przy chorobach wątroby należy zachować ostrożność i skonsultować przyjmowanie rokitnika wraz ze swoim lekarzem.
Ciąża i laktacja
Brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa stosowania rokitnika podczas ciąży i karmienia piersią. Z tego powodu zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji.
Dzieci i seniorzy
Rokitnik jest stosunkowo bezpieczny do stosowania w diecie dzieci, ale dawki powinny być odpowiednio dostosowane do ich wieku i wagi. Zawsze warto skonsultować się z pediatrą przed wprowadzeniem nowego suplementu. Osoby starsze powinny zwrócić uwagę na potencjalne interakcje z lekami, które przyjmują. Przed wprowadzeniem rokitnika do diety najlepiej skonsultować się z lekarzem, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych.
