Jałowiec pospolity

Opis - Jałowiec pospolity

Jałowiec pospolity jest wiecznie zielonym krzewem lub niewielkim drzewem, osiągającym wysokość od 1 do 10 metrów. Występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej oraz północnej Afryce. Rośnie przede wszystkim na nasłonecznionych, suchych terenach, preferując gleby piaszczyste lub skaliste. Charakteryzuje się stożkowatą lub nieregularną koroną. Jego liście są igiełkowate, sztywne i ostre, osiągają długość od 5 do 15 mm, a ich charakterystyczną cechą jest biała linia na wierzchniej stronie. Kora jałowca jest cienka, brunatna lub szarobrązowa, z czasem łuszcząca się wzdłużnie. Jałowiec pospolity jest rośliną dwupienną, co oznacza, że kwiaty męskie i żeńskie występują na różnych osobnikach. Kwiaty męskie mają postać małych, żółtawych szyszek, które wyrastają na końcach gałązek, natomiast kwiaty żeńskie są zielone i niepozorne, przekształcając się w owoce. Owoce te, nazywane szyszkojagodami (potocznie jagodami), początkowo mają kolor zielony, a w ciągu dwóch lat dojrzewają, zmieniając barwę na niebieskoczarną lub fioletową. Są kuliste, o średnicy 4-12 mm, pokryte charakterystycznym niebieskim, woskowym nalotem.

Historia - Jałowiec pospolity

Jałowiec, choć niepozorny, od wieków odgrywał znaczącą rolę w tradycjach wielu kultur, zazwyczaj symbolizując ochronę, oczyszczenie, duchowe przewodnictwo, a także nieśmiertelność (wiele roślin wiecznie zielonych było utożsamianych w podobny sposób). W starożytnej Syrii wykorzystywano go w rytuałach poświęconych boginiom płodności, Astarte i Aszerze, gdzie dym z jego gałązek miał oczyszczać powietrze i przestrzeń duchową. W tradycji biblijnej jałowiec pojawia się w historii proroka Eliasza, który schronił się pod jego gałęziami przed prześladowaniem królowej Jezebel, co uczyniło z tego drzewa symbol boskiej ochrony. Chrześcijańskie przekazy opowiadają również o Świętej Rodzinie, która podczas ucieczki do Egiptu ukryła się pod jałowcem, co stało się inspiracją do wieszania jego gałązek w domach na Boże Narodzenie, aby zapewnić ochronę i spokój domostwu. Przez to w wielu europejskich kulturach uważano, że gałązki jałowca chronią przed nieszczęściami, takimi jak pożary, choroby, a także złe moce. Wieszanie ich nad drzwiami miało odstraszać czarownice i zapewniać domowi ochronę i dobrobyt.

Szczególne znaczenie jałowiec zaskarbił sobie celtom, zwłaszcza podczas celebracji Samhain – święta obchodzonego na przełomie października i listopada. Celtowie wierzyli, że dym z palonych gałązek jałowca nie tylko oczyszcza przestrzeń, ale umożliwia komunikację z duchami i zaświatami, łącząc świat żywych z duchowym wymiarem. Szczególnie w Szkocji, jałowiec palono podczas rytuałów sainingowych na Nowy Rok, co miało na celu oczyszczenie ludzi oraz zwierząt z chorób i złych duchów. Wspominając o jałowcu, nie sposób pominąć jego znaczenia w wytwarzaniu ginu, którego produkcja wywodzi się z XVII-wiecznej Holandii. Wówczas powstał napój genever, którego nazwa pochodzi od łacińskiego juniperus (jałowiec). Napój ten szybko zdobył popularność w Anglii i Szkocji, stając się podstawą współczesnego ginu. Jagody jałowca nadają ginowi charakterystyczny, żywiczny i orzeźwiający smak, który przez wieki stał się synonimem tego trunku. Do dziś jałowiec stanowi główny składnik tradycyjnych i nowoczesnych wersji ginu, przez co jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych alkoholi na świecie. Wierzono także, że jałowiec może przepędzać morowe powietrze, dlatego w średniowiecznej Anglii i Francji bardzo chętnie palono jego gałęzie w trakcie najróżniejszych epidemii, szczególnie dżumy.

Właściwości - Jałowiec pospolity

1. Jałowiec jest znany przede wszystkim z działania diuretycznego, co potwierdzają badania. W jednym z nich (Stanić et al., 1998) oceniono wpływ naparu i olejku eterycznego z jagód jałowca oraz terpinen-4-olu na diurezę u szczurów. W jednodniowym eksperymencie zaobserwowano zmniejszenie diurezy, porównywane z działaniem wazopresyny (ADH). Efekt najmniejszej dawki ADH był zbliżony do działania 10% naparu oraz 0,1% roztworu olejku. W trzydniowym badaniu wzrost diurezy wystąpił już drugiego dnia i nasilał się w kolejnych. Największą aktywność diuretyczną wykazał 10% napar, a po trzech dniach objętość wydalanego moczu była o 44% wyższa niż w grupie kontrolnej. Co ciekawe, jak donosi Tisserand & Young (2013), jałowiec zwiększa wydalanie moczu bez utraty elektrolitów, co przypisuje się terpinen-4-olowi oraz składnikom hydrofilowym, które poprawiają filtrację w nerkach. Także zauważono, że terpinen-4-ol może podrażniać nerki, co również przyczynia się do wzmożonej diurezy. Jednak nadmierne lub długotrwałe stosowanie jałowca może prowadzić do podrażnień nerek, zwłaszcza przy stanach zapalnych. Dlatego nie zaleca się już jego stosowania w leczeniu schorzeń nerkowych, szczególnie u osób z problemami z nerkami. Inne badania wykazały, że podawanie liofilizowanego wodnego ekstraktu z jałowca nie zwiększało objętości moczu ani wydalania elektrolitów u szczurów w porównaniu z wodą (Lasheras et al. 1986).
2. Amentoflawon, związek chemiczny wyizolowany z jałowca, został przebadany pod kątem jego działania przeciwartretycznego. Badania Bais et al. (2016) wykazały, że w dawce 40 mg/kg może skutecznie łagodzić stany zapalne w modelu eksperymentalnym zapalenia stawów wywołanego u szczurów. Jałowiec jest również bogaty w monoterpeny, takie jak limonen i α-pinen, które mają zdolność hamowania szlaku NF-κB, kluczowego regulatora chorób zapalnych (Salminen et al. 2008). Dodatkowo, α-pinen działa przeciwzapalnie, blokując procesy sygnalizacyjne odpowiedzialne za stan zapalny w organizmie (Zhou et al. 2004).
3. W badaniach przeprowadzonych przez Banerjee et al. (2012) okazało się, że ekstrakt metanolowy z jałowca może działać przeciwbólowo. Wyniki pokazały, że jałowiec znacząco i w sposób zależny od dawki hamował reakcje bólowe, zarówno w fazie późnej testu formalinowego, jak i w skurczach wywołanych kwasem octowym, co porównano z działaniem aspiryny. Dodatkowe badania (Li et al. 2016) wskazują, że α-pinen, linalol i 1-oktanol przyczyniają się do przeciwzapalnych i przeciwbólowych właściwości jałowca poprzez hamowanie aktywności cyklooksygenazy-2 (COX-2).
4. Ekstrakty z jałowca wykazują silne działanie przeciwzapalne, co potwierdzają liczne badania in vitro i in vivo. W badaniu Mascolo et al. (1987) oceniano działanie przeciwzapalne roślin używanych w medycynie ludowej we Włoszech, stosując model obrzęku łapy wywołanego karageniną. Jałowiec znalazł się w czołówce roślin o najsilniejszym działaniu przeciwzapalnym. Z kolei inne badanie (Tunon et al. 1995) wykazało, że wodny ekstrakt z owoców jałowca hamował biosyntezę prostaglandyn o 55% oraz egzocytozę wywołaną czynnikiem aktywującym płytki krwi (PAF) aż o 78%.
5. Jałowiec ma także działanie przeciwdrobnoustrojowe. Jedno badanie (Sati et al. 2010) miało na celu sprawdzenie jak różne ekstrakty z jałowca (metanolowy, etanolowy, chloroformowy i heksanowy) działają przeciwko lekoopornym bakteriom Erwinia chrysanthemi, Escherichia coli, Bacillus subtilis, Agrobacterium tumefaciens i Xanthomonas phaseoli. Wyniki wykazały, że wszystkie ekstrakty, z wyjątkiem wodnego, wykazywały skuteczność wobec badanych bakterii. Największą aktywność zaobserwowano dla ekstraktu heksanowego, który okazał się bardziej efektywny niż pozostałe. Zauważono, że ekstrakt metanolowy wykazał większą skuteczność niż standardowe antybiotyki, takie jak ampicylina i erytromycyna. Natomiast w badaniach Pepeljnjak et al. (2005) olejek eteryczny z szyszkojagód jałowca działał bakteriobójczo na coli, Staphylococcus aureus i Hafnia alvei, jednak nie wykazywał działania przeciwko Pseudomonas aeruginosa, która okazała się odporna na jego działanie.
6. Wykazano również, że ekstrakt z liści ma właściwości przeciwwrzodowe. W badaniach Pramanik et al. (2007), podanie surowego ekstraktu hamowało owrzodzenia żołądka wywołane aspiryną, serotoniną, indometacyną, alkoholem lub stresem u szczurów oraz owrzodzenia dwunastnicy wywołane histaminą u świnek morskich. Ekstrakt z liści znacząco przyspieszał gojenie wywołanych wrzodów u szczurów. Stwierdzono również, że ekstrakt znacząco zmniejszał objętość i całkowitą ilość kwasu żołądkowego, nie zmieniając jednak pH ani aktywności pepsyny. Dodatkowo inni badacze wspominają o działaniach wspomagających trawienie, wiatropędnych i rozkurczowych (Pepeljnjak et al. 2005; Banerjee et al. 2013; Gumral et al. 2013). Podkreśla się, że owoce jałowca, ze względu na swój gorzki smak, wspomagają trawienie, a ich żucie jest przydatne przy stanach zapalnych i zakażeniach dziąseł.
7. Odwar z jagód jałowca, podawany doustnie zdrowym szczurom, wywołał znaczne działanie hipoglikemiczne. Zauważono, że codzienne podawanie odwaru przez 24 dni spowodowało znaczące obniżenie poziomu cukru we krwi u szczurów z cukrzycą wywołaną streptozotocyną (Sanchez et al. 1994). Wykazano także, że etanolowy ekstrakt z chińskich jagód jałowca ma potencjalne działanie hipoglikemiczne, podczas gdy wodny ekstrakt miał działanie hipolipidemiczne u szczurów z cukrzycą wywołaną alloksanem (Ju et al. 2008). Ekstrakt metanolowy spowodował zależne od dawki i znaczące obniżenie nie tylko poziomu glukozy we krwi, ale także cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, lipoprotein o niskiej gęstości (LDL, „zły” cholesterol), lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL) oraz podniósł poziom lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL, „dobry” cholesterol) u szczurów cukrzycowych (Banerjee et al. 2013).
8. Innym ciekawym działaniem ekstraktów z jałowca może być neuroprotekcyjne. W trakcie badań Cioanca et al. (2015) zauważano, że wdychanie olejku eterycznego z jałowca w stężeniu 1% lub 3% przez 21 dni poprawiło pamięć szczurów, u których wywołano deficyty związane z chorobą Alzheimera. Inhalacja olejku hamowała aktywność enzymu acetylocholinesterazy (AChE) oraz chroniła mózg przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, co było zależne od dawki. To działanie przypisuje się właściwościom przeciwutleniającym olejku i zdolności do blokowania aktywności AChE, co jest istotne w przypadku chorób neurologicznych. Zasugerowano, że olejek jałowcowy może stanowić potencjalne wsparcie w przypadku chorób takich jak Parkinson, Alzheimer i innych przewlekłych schorzeń układu nerwowego.

Zastosowanie - Jałowiec pospolity

Skład chemiczny - Jałowiec pospolity

• olejek eteryczny (monoterpeny: α-pinen, β-pinen, mircen, sabinen, limonen; seskwiterpeny: β-kariofilen, α-humulen, germakren D; alkohole: terpinen-4-ol)
• kwasy tłuszczowe
• polifenole (kwas rozmarynowy, kwas galusowy)
• kwasy organiczne (kwas glikolowy, kwas jabłkowy kwas askorbinowy (witamina C))
• polisacharydy
• białka i aminokwasy
• flawonoidy (w owocach: apigenina, rutyna, luteolina, kwercytyna, nepetyna; w igłach: kypresuflawon, hinokiflawon, izokryptomeryna, amentoflawon)
• diterpeny bicykliczne (kwas imbrikatolowy, junicedral, kwas trans-Communic)
• alkaloidy
• taniny

Dawkowanie - Jałowiec pospolity

Bezpieczeństwo przy stosowaniu - Jałowiec pospolity