Olejek z oregano i terapie komplementarne jako wsparcie przy Helicobacter pylori

W tym artykule chcemy poruszyć dosyć poważny temat, jakim jest Helicobacter pylori. Pewnie możesz ją kojarzyć i nie ma w tym nic dziwnego – to niezwykle „popularna” bakteria i jest jedną z najpowszechniejszych infekcji bakteryjnych na świecie. Szacuje się, że zakażenie dotyczy około 50% populacji globalnej, z wyższą częstością występowania w krajach rozwijających się (Salih, 2009).

Infekcja jest zazwyczaj nabywana w dzieciństwie i może utrzymywać się przez całe życie, jeśli nie zostanie skutecznie leczona.

Bardzo często diagnoza tych zakażeń nie napawa optymizmem (zrozumiałe) i ludzie chcą sięgać po naturalne rozwiązania, takie jak zioła lub aromaterapia. Dlatego najpierw omówimy sobie istotne kwestie dotyczące helicobacter, a następnie odpowiemy sobie na bardzo ważne pytanie: czy helicobacter można leczyć olejkami eterycznymi?

Krótkie przedstawienie helicobacter

Helicobacter pylori to Gram-ujemna bakteria spiralna, która kolonizuje błonę śluzową żołądka człowieka. Odkryta w 1982 roku przez Barry’ego Marshalla i Robina Warrena, H. pylori szybko stała się przedmiotem intensywnych badań ze względu na dosyć istotną rolę w patogenezie chorób żołądkowo-jelitowych.

H. pylori jest mikroorganizmem o specyficznej budowie – posiada kilka wici, które umożliwiają jej ruchliwość w lepkim śluzie żołądka. Bakteria ta jest niezwykle dobrze przystosowana do przetrwania w ekstremalnych warunkach panujących w żołądku, charakteryzujących się niskim pH.

Warto także wspomnieć, jak dochodzi do zakażeń – otóż, Helicobacter pylori jest powszechnie przenoszona z osoby na osobę zazwyczaj przez ślinę, ale może także dziać się to poprzez kontakty seksualne. Innym rodzajem transmisji jest skażenie kałem żywności lub wody pitnej, przez co częściej można spotkać ją w krajach rozwijających się i miejscach, gdzie nie zachowuje się społecznych norm sanitarno-epidemiologicznych.

W jaki sposób działa helicobacter?

H. pylori przyczepia się do komórek nabłonka żołądka za pomocą specyficznych białek adhezyjnych. To umożliwia bakteriom przetrwanie i kolonizację w środowisku, które normalnie byłoby dla nich zabójcze. Kluczowym czynnikiem umożliwiającym przetrwanie H. pylori w kwaśnym środowisku żołądka jest produkcja enzymu ureazy. Ureaza rozkłada mocznik obecny w żołądku na amoniak i dwutlenek węgla, co prowadzi do lokalnego podwyższenia pH i neutralizacji kwasu żołądkowego wokół bakterii.

Bakteria także wytwarza różne toksyny, takie jak VacA (cytotoksyna wakuolizująca) i białko CagA (gen związany z cytotoksyną A). VacA powoduje powstawanie wakuol w komórkach nabłonka, co prowadzi do ich uszkodzenia i stanu zapalnego. Natomiast białko CagA, wstrzykiwane do komórek gospodarza za pomocą systemu sekrecji typu IV, może prowadzić do zmiany struktury komórki, zapalenia oraz zwiększenia ryzyka transformacji nowotworowej.

Jakie są skutki zakażeń helicobacter?

Jest ich kilka i większość z nich dotyczy szeregu chorób i dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Spośród nich, wymieńmy następujące:

• Problemy trawienne i dyskomfort – zakażenie helicobacter może powodować szereg niespecyficznych problemów trawiennych, takich jak zgaga, odbijanie, wzdęcia i uczucie pełności.
• Niedobory żelaza i witaminy B12 – poprzez osłabianie błony śluzowej żołądka i zmniejszenie wydzielania soków żołądkowych, bakteria H. pylori może również przyczyniać się do anemii i niedoborów witaminowych.
• Zapalenie błony śluzowej żołądka – długotrwałe zakażenie może prowadzić do przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, które może być bezobjawowe lub objawiać się bólem brzucha, nudnościami i wymiotami.
• Wrzody trawienne – H. pylori jest głównym czynnikiem ryzyka powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy, które mogą powodować silny ból, krwawienia wewnętrzne, a w niektórych przypadkach perforację żołądka lub dwunastnicy, co jest stanem zagrażającym życiu.
• Rak żołądka – długotrwałe zakażenie H. pylori także zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka, zwłaszcza typu jelitowego. Bakteria może indukować zmiany genetyczne w komórkach nabłonka żołądka oraz prowadzić do metaplazji i dysplazji, które są stanami przedrakowymi.
• Chłoniak MALT – Bakteria jest również związana z rozwojem chłoniaka tkanki limfatycznej błony śluzowej (MALT). Chociaż rzadszy niż inne formy raka, jest nadal poważnym stanem, który może wymagać agresywnej terapii, w tym antybiotyków, chemioterapii lub radioterapii.

Jak widzisz, nie jest to nic przyjemnego. Wiele z chorób wywoływanych przez helicobacter jest niezwykle groźna dla naszego zdrowia, a nieleczone niosą za sobą kolejne powikłania i długoterminowe konsekwencje.

Najwięcej niepokoju może budzić ryzyko rozwoju raka żołądka, ponieważ, niestety, ale zazwyczaj ten rodzaj nowotworu ma słabe rokowania i często przybiera formy niezwykle agresywne, szczególnie kiedy jest późno diagnozowany. A w wielu przypadkach jego objawy pojawiają się dopiero w momencie, gdy choroba jest już w fazie naprawdę zaawansowanej i ciężkiej w leczeniu. Dlatego w tym wypadku należy zwrócić uwagę na odpowiednią prewencję. Żeby jednak nie być siewcami strachu, uspokajamy – rak żołądka jest rzadki i dotyczy ok. 1-3% wszystkich zakażeń helicobacter (Reyes, 2023).

Konwencjonalne metody leczenia helicobacter

Standardowe leczenie Helicobacter pylori obejmuje stosowanie dwóch głównych schematów terapeutycznych, które mają na celu zarówno zniszczenie bakterii, jak i zmniejszenie kwasowości żołądka sprzyjającej ich rozwojowi.

1. Jednym ze standardowych protokołów jest terapia skojarzona czteroskładnikowa, która polega na podawaniu przez 14 dni trzech antybiotyków oraz leku z grupy inhibitorów pompy protonowej (PPI) dwa razy dziennie. Ten schemat jest stosowany szczególnie u kobiet w ciąży, pod ścisłym nadzorem medycznym lub w obliczu wzrostu oporności na antybiotyki.
2. Alternatywnie, terapia czteroskładnikowa z bizmutem (tzw. terapia Pyléra) łączy bizmut z metronidazolem i tetracykliną w jednej kapsułce. Pacjent powinien przyjmować 3 kapsułki, 4 razy dziennie przez 10 dni. Dodatkowo stosuje się lek z grupy inhibitorów pompy protonowej dwa razy dziennie. Terapia ta jest przeciwwskazana u kobiet w ciąży, dzieci poniżej 12. roku życia oraz pacjentów z niewydolnością wątroby lub nerek.

W zależności od wybranego protokołu, leczenie trwa 10 lub 14 dni. Aby zapewnić jego skuteczność, zaleca się przeprowadzenie:

• Testu oddechowego z mocznikiem, co najmniej 4 tygodnie po zażyciu antybiotyków.
• Badania przesiewowego w kierunku bakterii oraz badanie kału pod kątem antygenów.
• Serologii Helicobacter pylori (z poszukiwaniem przeciwciał) podczas badania krwi.

Niestety, mimo stosowania tych skutecznych schematów, niekiedy leczenie H. pylori nie daje oczekiwanych rezultatów. Uważa się, że w 10-20% przypadków zakażeń występuje oporność na antybiotyki, a często występujące skutki uboczne (wrażliwość na antybiotyki) mogą objawiać się nudnościami, wymiotami i biegunką. Przyczyny niepowodzenia mogą też nieskuteczne penetracje antybiotyków do biofilmu bakteryjnego oraz nieskuteczne zmniejszenie kwasowości żołądka.

Dodatkowo, niewłaściwe stosowanie terapii przez pacjentów lub nieprzestrzeganie zaleceń medycznych również mogą przyczynić się do niepowodzenia leczenia. W takich przypadkach konieczne może być zastosowanie alternatywnych schematów terapeutycznych lub dalsze diagnostyczne procedury w celu ustalenia przyczyn niepowodzenia leczenia i zaplanowania dalszej terapii.

Czy helicobacter można się pozbyć?

Helicobacter pylori prawdopodobnie kolonizowała nasze żołądki na długo przed wyodrębnieniem gatunku Homo sapiens. Ludzie nosili tę bakterię od czasu, gdy opuścili Afrykę ponad 58 tysięcy lat temu, co potwierdzają analizy genetyczne. Badania nad ssakami naczelnymi i populacjami ludzkimi w krajach rozwijających się sugerują, że do ubiegłego stulecia niemal wszyscy ludzie nosili w swoich żołądkach H. pylori lub blisko spokrewnione bakterie, co może czynić ją częścią naszej naturalnej flory, którą większość ludzi nabywa w dzieciństwie i nosi przez całe życie.

Warsztaty NIH z 2007 roku stwierdziły, że helicobacter jest szkodliwa tylko dla niewielkiej grupy pacjentów, a jednocześnie może mieć korzystne działanie. Zakażenie H. pylori jest bezobjawowe u około 85% osób, podczas gdy 15% rozwija chorobę wrzodową. Istnieją również negatywne korelacje z astmą, egzemą i chorobą refluksową przełyku. Choroba zapalna jelit (IBD) jest bardziej rozpowszechniona w regionach o niższych wskaźnikach kolonizacji H. pylori (np. w USA), a wzrost częstości występowania IBD zbiega się z rozpoczęciem terapii przeciwko helicobacter (Owyang et al., 2011).

Chociaż H. pylori powoduje poważne objawy u 15% zakażonych, może chronić pozostałe 85% przed przewlekłymi stanami zapalnymi. Dlatego celem terapii nie jest pełna jej eradykacja, lecz utrzymanie jej na zdrowym poziomie, który nie będzie skutkował rozwojem potencjalnie niebezpiecznych chorób.

Aromaterapia, czyli wsparcie przy helicobacter

Zanim jednak rozwiniemy temat, musimy podkreślić: olejki eteryczne NIE MOGĄ stanowić alternatywy dla podstawowych protokołów leczniczych.

Jesteśmy zdania, że należy brać przykład z krajów takich jak Francja lub Belgia, gdzie aromaterapia pełni rolę terapii komplementarnej i stosuje się ją w parze ze standardowym leczeniem. Jeżeli chcesz zrezygnować z leczenia zaleconego przez swojego lekarza i iść w stronę samoleczenia, nie będzie to ani dobrym, ani rozsądnym pomysłem.

Jakie olejki stosuje się na helicobacter?

Wiele z dostępnych olejków eterycznych wykazuje działanie przeciwbakteryjne na helicobacter, zarówno in vitro jak i in vivo. Najczęściej wspomina się takie jak:

• Tymianek (Thymus vulgaris) – czyli bliski kuzyn oregano, który także zawiera w sobie tymol i karwakrol, jednak w innych stężeniach i proporcjach. Bardzo często jest badany pod względem swojego wpływu na H. pylori i swoim działaniem przyćmiewa większość innych olejków eterycznych.
• Mięta pieprzowa (Mentha × piperita) – badania wykazały, że olejek z mięty pieprzowej zawiera kluczowe składniki aktywne, takie jak mentol i R-(-)-karwon, które wykazują silne działanie przeciwbakteryjne wobec różnych szczepów H. pylori (Piasecki et al., 2023). Dodatkowo, mięta pieprzowa może być skutecznie stosowana w parze z olejkiem kminkowym (Carum carvi; May et al., 2000).
• Cedr wirginijski (Juniperus virginiana) – według dostępnych badań, jest to jeden z olejków eterycznych o lepszym wpływie przeciwbakteryjnym na helicobacter (Korona-Glowniak et al., 2020).
• Trawa cytrynowa (Cymbopogon citratus) – w badaniach Ohno et al. (2003) okazał się najbardziej aktywny przeciwko szczepom H. pylori spośród testowanych olejków eterycznych. Badania nad działaniem bakteriobójczym tego olejku przeprowadzone na zwierzętach również potwierdziły jego wysoką skuteczność. Co najciekawsze, odporność bakterii na olejek z trawy cytrynowej nie rozwijała się nawet po dziesięciu kolejnych przejściach, podczas gdy pod tymi samymi warunkami rozwijała się odporność na klaritromycynę.

Jednak szczególne miejsce w rankingu zajmuje olejek z oregano, który zdobywa najwięcej uwagi i zainteresowania w przypadku helicobacter, dlatego chcielibyśmy poświęcić mu szerszy fragment tego tekstu.

Olejek z oregano przy helicobacter

Z jego działaniem przeprowadza się coraz więcej badań, w tym także takich na ludziach. To zasługa naturalnie występujących w nim związków chemicznych: karwakrolu i tymolu. Te dwie substancje działają jako tzw. „przepuszczalniki błonowe”, umożliwiając antybiotykom penetrację do bakterii Gram-ujemnych, takich jak np. H. pylori (Wagner & Ulrich-Merzenich, 2009).

Badania in vitro Ozen et al. (2014) wykazały, że olejek oregano wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne wobec H. pylori. Co więcej, minimalne stężenie bakteriobójcze olejku okazało się nietoksyczne dla ludzkich komórek, jednocześnie redukując zakażenie o ponad 80%. Olejek skutecznie niszczył helicobacter zarówno w zakażonych komórkach, jak i na ich powierzchni.

Innym kierunkiem badań jest działanie karwakrolu i tymolu, które mają zdolność hamowania enzymów bakteryjnych, takich jak anhydrazy węglanowe, będące kluczowe dla przetrwania H. pylori w kwaśnym środowisku żołądka. Badania wykazały, że te związki nie tylko ograniczają wzrost bakterii i produkcję biofilmu, ale także są mniej toksyczne dla korzystnych bakterii probiotycznych w porównaniu do tradycyjnych antybiotyków, takich jak amoksycylina (Grande et al., 2021). Dzięki temu karwakrol i tymol mogą stać się nowymi, skutecznymi środkami w leczeniu infekcji H. pylori, zwłaszcza w połączeniu z obecnie stosowanymi lekami, co pomoże ograniczyć rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki.

Na badaniach na szalkach się nie kończy – oregano coraz częściej i chętniej jest poddawane badaniom z udziałem ludzi.

Oregano w badaniach na ludziach

W celu oceny skuteczności olejku z oregano przeprowadzono otwarte, prospektywne badanie pilotażowe bez grupy kontrolnej na 129 pacjentach przewlekle przyjmujących inhibitory pompy protonowej (Quevedo, 2017). Pacjenci przyjmowali 2 kapsułki z 75 mg olejku eterycznego z Origanum compactum (tzw. oregano marokańskie, najczęściej stosowany rodzaj w farmacji francuskiej) co 6 godzin przez 10 dni. Wyniki pokazały, że u 27% pacjentów test na H. pylori był negatywny, a w jednej grupie wynik ten sięgnął 50%. Co więcej, 82% uczestników zgłosiło tak znaczną poprawę objawów, że mogli odstawić standardowe leki. Jedynie jeden pacjent przerwał leczenie z powodu nietolerancji smaku oregano.

Mimo że wskaźnik negatywizacji testu na H. pylori wynosił 27%, olejek z oregano skutecznie łagodził objawy infekcji u 82% badanych, sugerując, że zmniejsza liczbę kolonii bakterii i przywraca równowagę mikrobiologiczną żołądka. Badacze podkreślili, że ważniejsze jest zwalczanie objawów niż całkowita eradykacja bakterii, która może nie być możliwa, ani nawet pożądana. Według Blasera (2006), jej eliminacja może mieć negatywne skutki dla organizmu, gdyż jest związana z dramatycznym wzrostem częstości refluksu żołądkowo-przełykowego i raka przełyku. Ponadto, H. pylori wydaje się odgrywać rolę w regulacji hormonów żołądkowych, wpływając na leptynę i grelinę.

Fakt, że leczenie olejkiem z oregano było w stanie złagodzić dolegliwości żołądkowe u 82% badanych, mimo że nie zawsze negatywizuje test na helicobacter, sugeruje, że oregano zmniejsza liczbę kolonii tej bakterii, przywracając równowagę mikrobiologiczną żołądka. Ponieważ całkowita eradykacja bakterii nie wydaje się ani możliwa, ani pożądana, ta opcja terapeutyczna z olejkiem z oregano wydaje się być bardzo interesująca i obiecująca.

Inne metody komplementarne przy helicobacter

Olejki eteryczne i różne ekstrakty roślinne mogą wykazywać skuteczność przeciwko szczepom Helicobacter pylori, także tym opornym na standardowe metody leczenia, otwierając nowe możliwości terapii. Opracowanie Reddy et al. (2023) wskazuje, że połączenie olejków eterycznych, zarówno samodzielnie, jak i w kombinacji z innymi substancjami, może prowadzić do synergistycznych efektów, zwiększając ich skuteczność i zmniejszając ryzyko rozwoju oporności bakterii. Kapsułkowanie olejków eterycznych (szczególnie w technologii nanoenkapsulacji) dodatkowo zwiększa efektywność olejków eterycznych, umożliwiając ich precyzyjniejsze działanie.

Propolis

Oprócz aroma- i fitoterapii, kolejną nadzieją przy H. pylori zdaje się być coraz popularniejsza apiterapia, wykorzystująca produkty pszczele, szczególnie takie jak propolis. Przeprowadzono wiele badań naukowych dotyczących działania propolisu na helicobacter.

Jedne badanie in vitro wykazało, że ekstrakt z propolisu jest skutecznym inhibitorem, który może być wykorzystany w leczeniu H. pylori, przyczyniając się do poprawy zdrowia (Baltas et al., 2016). Jest jeszcze badanie kliniczne, tym razem z zielonym propolisem (rodzaj propolisu z Brazylii), które wykazało minimalny wpływ na Helicobacter pylori. Badanie objęło osiemnastu uczestników, u których potwierdzono zakażenie tą bakterią. Otrzymywali 20 kropel alkoholowego preparatu z zielonego propolisu 3 razy dziennie przez 7 dni. Wyniki badań może nie budzą optymizmu, ponieważ jedynie u 20% badanych zaobserwowano zahamowanie lub eliminację H. pylori, jednak sami badacze przyznają, że większa dawka i częstotliwość mogą okazać się skuteczniejsze (Coelho et al., 2007).

Ekstrakt z pestek grejpfruta

Bywa stosowany w celu ochrony błony śluzowej żołądka, w połączeniu z olejkami eterycznymi i innymi metodami komplementarnymi. Działanie przeciwwrzodowe ekstraktu grejpfrutowego jest obecnie uważane za jedną z najbardziej obiecujących właściwości. Ekstrakty z pestek grejpfruta, dzięki zawartym w nich flawonoidom, wpływają na błonę śluzową żołądka, a naringina i hesperydyna zapewniają jej ochronę i naprawę (Brzozowski et al., 2005).

Ekstrakt z pestek grejpfruta wykazuje również silne działanie przeciwbakteryjne i dodatkowo stymuluje układ odpornościowy. Jednak warto wspomnieć, że obecny stan wiedzy naukowej nie pozwalają stwierdzić, że ekstrakt z pestek grejpfruta posiada udowodnione działanie hamujące przeciwko Helicobacter pylori.

Warzywa kapustne

Zaskakujące? Może tak, ale wiele z warzyw kapustnych (krzyżowych) zawiera sulforafan, znany ze swoich właściwości bakteriobójczych wobec H. pylori i zdolności do dezaktywacji ureazy (Fahey et al. 2013). Najwyższą zawartość sulforafanu mają kiełki brokułów, ale znajdziesz go także w całych brokułach, kalarepie, rzodkwi, białej kapuście, kalafiorze i brukselce.

Spożywanie tych warzyw na surowo lub lekko ugotowanych na parze pozwala maksymalnie wykorzystać ich zdrowotne właściwości i zachowanie holistycznego podejścia.

Podsumowanie

Helicobacter pylori jest wszechobecną i trudną do zwalczenia bakterią, która może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym chorób żołądkowo-jelitowych i nowotworów. Standardowe terapie antybiotykowe, choć skuteczne, mogą czasami zawodzić z powodu rosnącej oporności bakterii i skutków ubocznych. W obliczu tych wyzwań rośnie zainteresowanie alternatywnymi metodami wsparcia leczenia, takimi jak aromaterapia z wykorzystaniem olejków eterycznych, w szczególności olejku z oregano, który wykazuje obiecujące właściwości przeciwbakteryjne. Badania nad naturalnymi środkami dostarczają nowych możliwości dla terapii wspomagających.

Mimo to, należy podkreślić, że naturalne metody nie zastępują konwencjonalnego leczenia, ale mogą je świetnie uzupełniać. Kluczem do skutecznej terapii jest holistyczne podejście, które uwzględnia zarówno standardowe protokoły medyczne, jak i komplementarne rozwiązania wspomagające zdrowie żołądka.

***

Bibliografia

1. Baltas, N., Karaoglu, S. A., Tarakci, C., & Kolayli, S. (2016). Effect of propolis in gastric disorders: inhibition studies on the growth of Helicobacter pylori and production of its urease. Journal of Enzyme Inhibition and Medicinal Chemistry, 31(sup2), 46–50. https://doi.org/10.1080/14756366.2016.1186023
2. Blaser M. J. (2006). Who are we? Indigenous microbes and the ecology of human diseases. EMBO reports, 7(10), 956–960. https://doi.org/10.1038/sj.embor.7400812
3. Brzozowski, T., Konturek, P. C., Drozdowicz, D., Konturek, S. J., Zayachivska, O., Pajdo, R., Kwiecien, S., Pawlik, W. W., & Hahn, E. G. (2005). Grapefruit-seed extract attenuates ethanol-and stress-induced gastric lesions via activation of prostaglandin, nitric oxide and sensory nerve pathways. World Journal of Gastroenterology, 11(41), 6450–6458. https://doi.org/10.3748/wjg.v11.i41.6450
4. Coelho, L. G., Bastos, E. M., Resende, C. C., Paula e Silva, C. M., Sanches, B. S., de Castro, F. J., Moretzsohn, L. D., Vieira, W. L., & Trindade, O. R. (2007). Brazilian green propolis on Helicobacter pylori infection. a pilot clinical study. Helicobacter, 12(5), 572–574. https://doi.org/10.1111/j.1523-5378.2007.00525.x
5. Fahey, J. W., Stephenson, K. K., Wade, K. L., & Talalay, P. (2013). Urease from Helicobacter pylori is inactivated by sulforaphane and other isothiocyanates. Biochemical and Biophysical Research Communications, 435(1), 1–7. https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2013.03.126
6. Grande, R., Carradori, S., Puca, V., Vitale, I., Angeli, A., Nocentini, A., Bonardi, A., Gratteri, P., Lanuti, P., Bologna, G., Simeone, P., Capasso, C., De Luca, V., & Supuran, C. T. (2021). Selective Inhibition of Helicobacter pylori Carbonic Anhydrases by Carvacrol and Thymol Could Impair Biofilm Production and the Release of Outer Membrane Vesicles. International Journal of Molecular Sciences, 22(21), 11583. https://doi.org/10.3390/ijms222111583
7. Korona-Glowniak, I., Glowniak-Lipa, A., Ludwiczuk, A., Baj, T., & Malm, A. (2020). The In Vitro Activity of Essential Oils against Helicobacter Pylori Growth and Urease Activity. Molecules (Basel, Switzerland), 25(3), 586. https://doi.org/10.3390/molecules25030586
8. May, B., Köhler, S., & Schneider, B. (2000). Efficacy and tolerability of a fixed combination of peppermint oil and caraway oil in patients suffering from functional dyspepsia. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 14(12), 1671–1677. https://doi.org/10.1046/j.1365-2036.2000.00873.x
9. Ohno, T., Kita, M., Yamaoka, Y., Imamura, S., Yamamoto, T., Mitsufuji, S., Kodama, T., Kashima, K., & Imanishi, J. (2003). Antimicrobial activity of essential oils against Helicobacter pylori. Helicobacter, 8(3), 207–215. https://doi.org/10.1046/j.1523-5378.2003.00146.x
10. Owyang, S. Y., Luther, J., & Kao, J. Y. (2011). Helicobacter pylori: Beneficial for most? Expert Review of Gastroenterology & Hepatology, 5(6), 649–651.
11. Ozen, F., Ekinci, F., & Korachi, M. (2014). The inhibition of Helicobacter pylori infected cells by Origanum minutiflorum. Industrial Crops and Products, 58, 329-334. https://doi.org/10.1016/j.indcrop.2014.04.037
12. Piasecki, B., Korona-Głowniak, I., Kiełtyka-Dadasiewicz, A., & Ludwiczuk, A. (2023). Composition and Anti-Helicobacter pylori Properties of Essential Oils Obtained from Selected Mentha Cultivars. Molecules (Basel, Switzerland), 28(15), 5690. https://doi.org/10.3390/molecules28155690
13. Quevedo, A. F. (2017, May). Tratamiento de Helicobacter pylori con aceites esenciales quimiotipados [Conference session]. 9th SEFIT Phytotherapy Congress – 9th Pharmaceutical Conference of Isla del Rey, Minorca.
14. Reddy, K. V., Sree, N. R., Ranjit, P., Maddela, N. R., Kumar, V., Jha, P., Prasad, R., & Radice, M. (2023). Essential oils, herbal extracts and propolis for alleviating Helicobacter pylori infections: A critical view. South African Journal of Botany, 157, 138-150. https://doi.org/10.1016/j.sajb.2023.03.056
15. Reyes, V. E. (2023). Helicobacter pylori and its role in gastric cancer. Microorganisms, 11(5). https://doi.org/10.20944/preprints202304.0555.v1
16. Salih, B. A. (2009). Helicobacter pylori infection in developing countries: the burden for how long?. Saudi Journal of Gastroenterology: Official Journal of the Saudi Gastroenterology Association, 15(3), 201–207. https://doi.org/10.4103/1319-3767.54743
17. Wagner, H., & Ulrich-Merzenich, G. (2009). Synergy research: approaching a new generation of phytopharmaceuticals. Phytomedicine : International Journal of Phytotherapy and Phytopharmacology, 16(2-3), 97–110. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2008.12.018