Co Cię gryzie – kompletny przewodnik po ukąszeniach i użądleniach

Ukąszenia, użądlenia i ugryzienia mogą mieć różne skutki – od zaczerwienienia skóry po wstrząs anafilaktyczny, w zależności od rodzaju zaangażowanego zwierzęcia oraz reakcji naszego organizmu. Warto wiedzieć, jak rozpoznać konkretny rodzaj ugryzienia czy ukąszenia, ponieważ od tego rozpoznania zależy pomoc, jakiej powinniśmy sobie lub innym udzielić. Dowiedz się, jak wyglądają ślady po konkretnych zwierzętach, jak się zachować po ich zauważeniu i jak się przed nimi zabezpieczyć. 

Użądlenia owadów – na co zwrócić uwagę w przypadku użądlenia

Użądlenia owadów, t.j. pszczół, os i szerszeni, są częstym problemem pediatrycznym. Zdecydowana większość takich użądleń to nic innego jak krótkotrwałe i miejscowe podrażnienie skóry. Jednak reakcje alergiczne na użądlenia jadowitych owadów nie są rzadkie i mogą potencjalnie zagrażać życiu. Najbardziej narażonymi osobami są dzieci biegające boso, pszczelarze i ich rodziny, osoby uprawiające ogród czy koszące trawniki na obszarach, gdzie np. pszczoły miodne zapylają kwiaty.  

Posiadanie wiedzy i szybkie udzielenie pierwszej pomocy pozwoli na zredukowanie bólu i możliwych komplikacji. W przypadku osoby, która ma alergię na jad lub została wielokrotnie użądlona, podjęcie odpowiednich kroków może nawet uratować życie.

O czym należy pamiętać w momencie użądlenia? Zawsze obserwuj miejsce użądlenia oraz reakcję organizmu. 

Typowymi objawami użądlenia są: zaczerwienienie skóry/rumień, pokrzywka, swędzenie, ból, pieczenie, opuchlizna, powstanie pęcherzyków na skórze. Niektóre użądlenia mogą prowadzić do wzrostu temperatury ciała, zawrotów głowy, osłabienia, zaburzeń oddychania, mówienia i połykania, ucisku w klatce piersiowej, obrzęku jamy ustnej, szarego kolor ust lub/i paznokci. W skrajnych przypadkach może dojść do ogólnoustrojowej reakcji alergicznej.

Czy wiesz, że…

trzmiele to bardzo łagodne owady należące do rodziny pszczołowatych? Są niesłusznie nazywane bąkami i wywołują u niektórych strach ze względu na swoje rozmiary. Trzmiele są zapylaczami roślin i podlegają w Polsce ochronie prawnej. Prawdziwe bąki należą natomiast do rzędu muchówek. Wyglądają jak duże, szare muchy, potrafią być uciążliwe dla ludzi i zwierząt. Samice baków żywią się krwią, powodując bolesne rany.

Pierwsza pomoc przy użądleniu

Pierwsza pomoc w przypadku użądlenia owadów: 

1. Zachowaj spokój, nie machaj rękoma, nie wykonuj nagłych ruchów, które mogą sprowokować owady do ataku. Unikaj ponownego ataku insekta, chroń przede wszystkim swoją twarz, nie otwieraj ust.
2. Delikatnie usuń żądło (np. pęsetą), przemyj miejsce użądlenia wodą z mydłem, zrób zimny kompres (możesz użyć np. mrożonki owiniętej w tkaninę, specjalnego okładu żelowego lub zimnej wody), by zniwelować ból i opuchliznę. 

W przypadku użądlenia przez szerszenia lub jakichkolwiek wątpliwości, zgłoś się do lekarza. 

Ukąszenie lub ugryzienie pająka

Ukąszenia/ugryzienia pająków. Pająki – dla niektórych intrygujące, dla innych źródło strachu. Prawie wszystkie gatunki pająków są zdolne do gryzienia ludzi, ale ukąszenia tylko kilku mają znaczenie medyczne.

Pierwsza pomoc przy ugryzieniu/ukąszeniu pająków:

1. Oczyść ranę i zrób zimny okład.
2. Warto skonsultować z lekarzem, czy jest konieczność użycia maści z antybiotykiem (w przypadku zakażenia), leku przeciwbólowego lub leku antyhistaminowego (na obrzęk).

Ukąszenie przez komara

Ukłucie przez komara (potocznie: ugryzienie komara). Ukąszenia komarów powodują minimalny uraz i czasami nie są odczuwane przez żywiciela. Najczęstszym objawem jest świąd oraz powstanie bąbli pokrzywkowych. Największym zagrożeniem ze strony komarów jest ich zdolność do przenoszenia kilku poważnych chorób, w tym malarii.

Pierwsza pomoc przy ukąszeniu komara:

1. Leczenie ukąszeń komarów jest objawowe i obejmuje stosowanie lodu, ewentualnie  miejscowych kortykosteroidów i ogólnoustrojowych leków przeciwhistaminowych. Zazwyczaj jednak swędzenie ustępuje samo bez naszej specjalnej ingerencji.

Ukąszenie przez węża

Ukąszenia węża. Najbardziej narażone osoby to pracownicy rolni, łowcy-zbieracze, pasterze, rybacy. Ukąszenia jadowitych węży mogą spowodować krwawienie, paraliż, długotrwałą niepełnosprawność i śmierć.

Pierwsza pomoc przy ukąszeniu węża:

1. Natychmiast wezwij pomoc, nigdy nie wiesz, jaki może być efekt działania jadu węża. U pacjentów z objawami ogólnoustrojowymi zalecane jest dożylne podanie leku przeciwjadowego.

Ukąszenie lub użądlenie przez mrówkę

Ugryzienie lub/i użądlenie mrówki. Mrówki zwykle gryzą stopy, nogi lub dłonie, jeśli wejdziesz w bezpośredni kontakt z kopcem lub kolonią mrówek. Pojawia się mały guzek, który może zmienić się w pęcherzyk. Niektóre z mrówek (mrówki ogniste, potocznie: mrówki czerwone, znane głównie w Stanach Zjednoczonych) powodują bolesne użądlenie poprzez żądło ogonowe wstrzykujące jad. 

Charakterystyczne po ugryzieniu jest powstanie rumieniowych grudek. Grudki te rozwijają się w pęcherzyki (mogą przypominać ugryzienie z białą kropką). 

Pierwsza pomoc po ugryzieniu/użądleniu mrówki:

1. Oczyszczenie rany (zwrócić uwagę, czy w skórze nie ma żądła).
2. Ewentualne leki przeciwbólowe, przeciwobrzękowe.
3. Przy licznych rankach można zastosować okłady z wodorowęglanu sodu, który zneutralizuje występujący w jadzie kwas mrówkowy. 

Ugryzienie przez muchę

Ugryzienie muchy. Istnieje wiele much, które gryzą ludzi, w szczególności mucha jelenia, mucha końska, mucha piaskowa i mucha tse-tse. Uzyskując posiłek z krwi, muchy używają specjalnie zaprojektowanego aparatu gębowego do naruszenia struktury skóry, wstrzyknięcia śliny zawierającej antykoagulanty, a następnie zasysania powstałej mieszaniny krwi. Niektóre muchy, takie jak czarna mucha i mucha końska, mogą wywoływać ciężkie reakcje alergiczne, a nawet anafilaktyczne. Ukąszenia much są zwykle dość bolesne i mogą powodować znaczne zapalenie skóry oraz rozwój dużych bąbli i grudek pokrzywkowych. 

Pierwsza pomoc przy ugryzieniu muchy:

1. Leczenie objawowe polegające na dokładnym przemyciu i schłodzeniu rany, kontrola bólu za pomocą paracetamolu i leki przeciwhistaminowe na swędzenie.

Ukłucie przez ludzkie wszy

Ukłucie przez wszy ludzkie (potocznie: ugryzienie przez wszy). Wszy to pasożytnicze owady, które żywią się ludzką krwią. Wyróżniamy 3 rodzaje: głowowe, łonowe, odzieżowe. Występują najczęściej u młodszych dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym i zwykle pojawiają się na głowie, brwiach i rzęsach. Typowe objawy wszawicy to uczucie poruszania się czegoś we włosach, swędzenie.

Pierwsza pomoc przy wszawicy:

1. Stosowanie specjalnych leków dostępnych bez recepty.
2. Usuwanie wszy w różnej postaci (jaja, nimfy i formy dorosłe) za pomocą grzebienia.
3. Szczególna higiena osobista, wypranie odzieży, ręczników w wysokiej temperaturze.

Ukłucie przez pchły

Ukłucie pchły (potocznie: ugryzienie pchły). Ukąszenia pcheł zwykle objawiają się rumieniowymi grudkami, często z krwotocznym środkiem. Ukąszenia mogą również objawiać się zmianami pokrzywkowymi, pęcherzykami. Świąd może być ciężki, a drapanie może spowodować wtórną infekcję bakteryjną. 

Pierwsza pomoc, gdy mamy pchły:

1. Podstawowym celem leczenia ukąszeń pcheł jest kontrolowanie intensywnego swędzenia poprzez stosowanie miejscowego balsamu kalaminowego lub kortykosteroidów oraz leków przeciwhistaminowych.

Ukąszenie przez pluskwę domową

Ukąszenie przez pluskwę domową (potocznie: ugryzienie pluskwy). Pluskwy żywią się krwią. Ślady ukąszeń widoczne są zazwyczaj w obrębie talii i pach oraz na odsłoniętych obszarach ciała. Zmiany skórne mogą występować w postaci swędzących plam, ognisk rumieniowo-obrzękowych, bąbli.

Co zrobić w przypadku ukąszenia lub pojawienia się pluskiew w domu?

1. Po ukąszeniu najlepiej zgłosić się do lekarza. Najprawdopodobniej zaleci on leczenie objawowe, włączając w to np. leki przeciwhistaminowe. 
2. Priorytetowo należy usunąć źródło pluskiew w domu (dokładne posprzątanie, w tym odkurzenie podłóg, mebli, wypranie pościeli i ubrań w wysokiej temperaturze).  

Ukąszenie przez kleszcza

Ukąszenie przez kleszcza (potocznie: ugryzienie kleszcza). Kleszcze są bardzo powszechne w naszym środowisku, odżywiają się krwią i mogą potencjalnie przenosić wiele chorób. Po ukąszeniu może nastąpić (ale nie musi) rozwój odkleszczowej choroby, zwanej boreliozą. Po 3-30 dniach od ukąszenia może dojść również do powstania zmiany skórnej, tzw. rumienia wędrującego (lub inaczej “oka byka”).

Jak uniknąć ukąszenia przez kleszcza?

Kleszcze są nie tylko w lasach, ale również w parkach, na trawnikach czy na placach zabaw. Nie sposób ich unikać. Warto jednak pamiętać o kilku zasadach, które pomogą nam się chronić. Dbajmy o odpowiedni ubiór i nie ułatwiajmy kleszczom polowania. Pamiętajmy też, że im szybciej zauważymy i wyjmiemy kleszcza, tym lepiej.

Pierwsza pomoc przy ukąszeniu kleszcza:

1. Użyj pęsety lub specjalnego narzędzia do jego usunięcia.
2. Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry i wyciągnij go ruchem obrotowym.

W razie wątpliwości, zgłoś się do lekarza o pomoc.

Jak zabezpieczyć dzieci przed ukąszeniami i użądleniami?

Ukąszenia i użądlenia są szczególnie trudne dla dzieci, które często nie rozumieją, co się stało i intensywnie odczuwają ból. Przykre wspomnienie może przerodzić się w lęk, tym bardziej więc warto odpowiednio chronić najmłodszych. Stosowanie kilku poniższych zasad zmniejszy prawdopodobieństwo ukąszenia czy użądlenia malucha.

• Zakryj ciało dziecka, gdy jesteście w takich miejscach jak łąka czy las, wpuść bluzkę w spodnie, a nogawki spodni w skarpetki.
• Unikaj stojącej wody (idealne siedlisko do bytowania i rozmnażania się insektów).
• Używaj moskitiery podczas biwaków, zakryj wózek dziecięcy materiałem o drobnych oczkach.
• Stosuj środki odstraszające owady (Uwaga: nie pozwól dziecku na samodzielną aplikację).
• Po powrocie do domu zmień dziecku ubrania i zabierz je pod prysznic, zwróć uwagę czy na ubraniach lub ciele dziecka nie ma np. kleszcza.

Co mnie ugryzło? Poniżej przedstawiam przykłady ukąszeń/użądleń:

Uwaga: Gdy dojdzie do ugryzienia/ukąszenia/użądlenia, postaraj się zidentyfikować “intruza” (gatunek, wygląd, wielkość, okoliczności zdarzenia). Ułatwi to ewentualne leczenie.

Inne ugryzienia

Inne ugryzienia. Ugryzienia nie pochodzą tylko od małych insektów. Warto pamiętać, że wraz z nadchodzącą wiosną i latem wzrasta liczba pogryzień przez psy, szczególnie dotyczy to dzieci. 

Ugryzienia stanowią około 1% wszystkich wizyt lekarskich. Najczęściej dochodzi do urazów zadawanych przez psy. W przypadku drobnej rany wystarczy miejscowa jej pielęgnacja – przemycie czystą wodą/solą fizjologiczną lub/i dezynfekcja. W przypadku większych urazów konieczna będzie analiza ryzyka tężca lub wścieklizny oraz rozważenie zastosowania odpowiedniego antybiotyku (podczas konsultacji z lekarzem).

Poza naruszeniem tkanki skóry i przerwaniem naczyń krwionośnych, największym zagrożeniem dla organizmu jest zakażenie rany patogenami z jamy ustnej zwierzęcia. Mikrobiologia zakażeń ran po ugryzieniu zwierząt u ludzi jest często wielodrobnoustrojowa, z szeroką mieszanką mikroorganizmów tlenowych i beztlenowych. Bakterie z zakażonych po ugryzieniu ran najczęściej odzwierciedlają florę jamy ustnej gryzącego zwierzęcia, na którą może również wpływać mikrobiom połkniętej ofiary i inne pokarmy. Oprócz miejscowego zakażenia rany, mogą wystąpić inne powikłania, w tym zapalenie naczyń chłonnych, miejscowy ropień, septyczne zapalenie stawów, zapalenie pochewki ścięgna i zapalenie szpiku kostnego. Rzadkie powikłania obejmują zapalenie wsierdzia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu i posocznicę z rozsianym wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością. 

Pierwsza pomoc przy ugryzieniach psów:

1. Polej ranę chłodną, czystą wodą lub solą fizjologiczną, zdezynfekuj.
2. W przypadku silnego krwawienia należy zacisnąć ranę i udać się po pomoc medyczną.

Pocieszający jest dla nas fakt, że w Polsce poważne powikłania po użądleniach, ukąszeniach czy ugryzieniach są dość rzadkie ze względu na łagodny klimat i stosunkowo niewiele niebezpiecznych gatunków zwierząt (w porównaniu np. do fauny Australii). Warto jednak zachować ostrożność i w razie kłopotu wiedzieć, jak reagować, by pomóc sobie lub innym.

***

Bibliografia:

1. Abrahamian, F. M., & Goldstein, E. J. (2011). Microbiology of animal bite wound infections. Clinical Microbiology Reviews, 24(2), 231-246. https://doi.org/10.1128/cmr.00041-10
2. Brook, I. (2003). Microbiology and management of human and animal bite wound infections. Primary Care: Clinics in Office Practice, 30(1), 25-39. https://doi.org/10.1016/s0095-4543(02)00056-8
3. Articles, D. E. (2022, May 9). Bumblebee vs. bittern — what’s the difference? Medium. https://medium.com/@darkenergyarticles/bumblebee-vs-bittern-whats-the-difference-54651c328a40
4. Davis, R. F., Johnston, G. A., & Sladden, M. J. (2009). Recognition and management of common Ectoparasitic diseases in travelers. American Journal of Clinical Dermatology, 10(1), 1-8. https://doi.org/10.2165/0128071-200910010-00001
5. Dire, D. J. (1992). Emergency management of dog and cat bite wounds. Emergency Medicine Clinics of North America, 10(4), 719-736. https://doi.org/10.1016/s0733-8627(20)30681-7
6. Goldstein, E. J. C. (1992). Bite Wounds and Infection. Clinical Infectious Diseases, 14(3), 633-640. https://doi.org/10.1093/clinids/14.3.633
7. Insect repellents: How to protect your child from insect bites. (2023, July). Caring for kids. https://caringforkids.cps.ca/handouts/safety-and-injury-prevention/insect_repellents
8. Juckett, G. (2013). Arthropod bites. American family physician, 88(12), 841-847.
9. Powers, J., & McDowell, R. H. (2023). Insect Bites. In StatPearls. StatPearls Publishing.
10. Ralph, R., Faiz, M. A., Sharma, S. K., Ribeiro, I., & Chappuis, F. (2022). Managing snakebite. BMJ, e057926. https://doi.org/10.1136/bmj-2020-057926
11. Laskowski-Jones, L. (2006). First aid for bee, wasp, & hornet stings. Nursing, 36(7), 58-59. https://doi.org/10.1097/00152193-200607000-00048
12. Lin, C. C., Chang, M. Y., & Lin, J. L. (2003). Hornet sting induced systemic allergic reaction and large local reaction with bulle formation and rhabdomyolysis. Journal of toxicology. Clinical toxicology, 41(7), 1009–1011. https://doi.org/10.1081/clt-120026527
13. Vetter, R. S., & Isbister, G. K. (2008). Medical aspects of spider bites. Annual Review of Entomology, 53(1), 409-429. https://doi.org/10.1146/annurev.ento.53.103106.093503