Pysznogłówka (monarda)

Dzisiaj chciałam Wam opowiedzieć o bardzo ciekawej, moim zdaniem, roślinie – pysznogłówce, znanej również jako bergamotka (ogrodowa) lub monarda. Jest świetnym kwiatem dekoracyjnym, jej czerwony kolor świetnie odbija się na tle pozostałych roślin. Idealnie pasuje do ogrodu przyjaznego pszczołom (pszczoły ją uwielbiają), a także do tzw. ogrodu pachnącego (są to ogrody, które zakłada się ze względu na zapach kwiatów). Pysznogłówka jest również wspaniałą rośliną zielarską, o wielowiekowym zastosowaniu. Posiada również super ciekawe walory smakowe, co sprawia, że moim zdaniem może częściej znajdować się w zielarskiej części ogrodu.

Pysznogłówka ogrodowa

Bergamotka, monarda, pysznogłówka – pod tymi nazwami kryje się jedna roślina. Łacińska nazwa pysznogłówki, Monarda, powstała dla uczczenia hiszpańskiego lekarza i botanika, Nicolása Bautisty Monardesa, który podjął się dzieła klasyfikowania nowych gatunków roślin z Nowego Świata. Przodkiem monardy była po prostu tzw. „dzika bergamotka” o delikatnych, liliowych kwiatach, która porastała znaczne połacie Stanów Zjednoczonych. Monarda należy do tej samej rodziny co mięta, dlatego ma wiele podobnych do mięty właściwości. 

Pysznogłówka ogrodowa odmiany

Istnieje kilkanaście gatunków monard, jednak dwoma najczęściej używanymi są:

Pysznogłówka dęta

Pysznogłówka dęta (Monarda fistulosa), to roślina o fioletowych kwiatach. Po angielsku nazywana jest m.in. horse mint („końską miętą”) lub wild bergamot (dzika bergamotka).

Pysznogłówka szkarłatna

Bergamotka, którą mamy w ogrodzie, to Monarda didyma, czyli pysznogłówka szkarłatna (po angielsku bee balm – balsam dla pszczół).

Czy pysznogłówka jest jadalna

Pysznogłówka pochodzi z tej samej rodziny co mięta, więc ma wiele podobnych właściwości. Ma działanie łagodzące, ściągające, poprawiające działanie układu pokarmowego oraz wspomagające przy niestrawności. Dodatkowo można przyjmować ją pomocniczo przy przeziębieniach.

Dzika bergamotka była szeroko używana przez Indian – na przykład Indianie Lakota pili ją w czasie słabości, przeziębień i infekcji. Co więcej używali jej jako środka odkażającego i opatrywali nią rany, aby lepiej się goiła. 

Ja bardzo długo sądziłam, że to właśnie bergamotka ogrodowa jest dodawana do herbaty Earl Grey, jednak byłam w błędzie. Tu dodaje się skórki cytrusowej z pomarańczy bergamotki/bergamoty (Citrus × bergamia), jednak nasza bergamotka (pysznogłówka) ma łudząco podobny aromat. Tak podobny, że w XIX wieku nagminnie dodawano ją – zwłaszcza pysznogłówkę szkarłatną – do herbat (czasem fałszowano w ten sposób Earl Greya). Co więcej, na jej bazie powstała samodzielna herbata, zwana Oswego Tea. 

W XIX wieku za czasów wiktoriańskiej Anglii – uwielbiano wtedy używać wszelkiego rodzaju kwiatów, tworzono słowniki kwiatowe tzw. florapedie – również używano jej chętnie, nawet do wypieków.

Ze względu na ciekawy, intensywny smak, bergamotka nadaje się:

• do herbat
• jako dodatek do ryb i mięs
• do sosów (dodałam kiedyś trochę liści do sosu tzatziki)

Kwiaty są generalnie delikatniejsze w smaku od liści, więc można ich używać do deserów i letnich sałatek owocowych.

Pysznogłówka ogrodowa – uprawa

Pysznogłówka jest rośliną wieloletnią – moja Mama miała jej dużo więcej, ale co ktoś przechodził, to się mu spodobała i moja Mama rozdała większość roślinki: teraz dopiero odbija nam w ogródku.

Monarda lubi wilgotne, żyzne gleby i generalnie tam gdzie jest w miarę wilgotno, chętnie rośnie. Jeśli chcemy zbierać ją do jedzenia, zazwyczaj używa się młodych liści, ponieważ są delikatniejsze w smaku – starsze mogą być gorzkie. Kwiaty można jeść w formie świeżej i suszonej. Jeśli chcecie je ususzyć, to suszy się pojedyncze kwiatuszki (nie całe główki). Suszone listeczki można dodawać do herbaty, tworząc sobie własną mieszankę typu Earl Grey.